شماره هفتم پادکست برابری، به بررسی انتخابات یا انتصابات در نظام قانونی ایران و  پدیده مهندسی انتخابات در ایران می‌پردازد.

نظارت استصوابی و قدرت بی چون و چرای هیات های نظارت بر انتخابات، این امکان را برای شورای نگهبان به وجود آورده که در یک فرایند کنترل شده، تمامی مراحل انتخابات را مهندسی کند تا در نهایت شاهد نوعی از انتصاب به جای انتخاب در ایران باشیم. 

در این قسمت، پژمان تهوری روزنامه نگار سابق پارلمانی در ایران از نحوه مدیریت و مهندسی انتخابات توسط شورای نگهبان و هیات های نظارت می‌گوید، نحوه مهندسی انتخابات خبرگان رهبری را شرح می‌دهد و تاکید می‌کند که مهندسی انتخابات صرفا محدود به تایید صلاحیت ها نمی‌شود. 

شهرام سردارزاده روزنامه نگار دیگر مهمان امروز ماست که از نحوه مهندسی انتخابات ۸۸ توسط شورای نگهبان با ما سخن خواهد گفت. 

در قسمت‌ بعدی پادکست برابری از نیمکت ذخیره‌های شورای نگهبان با شما سخن خواهیم گفت. 

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید و نظراتتون رو برای ما به صورت کامنت، یا ایمیل بفرستید. 

برابری رو به امید فردایی برابر با دوستان و آشنایانتان به اشتراک بگذارید.


 

چهل سال از تاسیس نهاد شورای نگهبان می‌گذرد و حالا این نهاد از یک جمع ۱۲ نفره که روزگاری جلسات‌شان در ساختمان مجلس برگزار می‌کردند و نهایتا چند میلیون‌تومان در سال، بودجه مصرف می‌کردند به یک تشکیلات عریض و طویل با بیش از ده ها هزار کارگزار، صدها دفتر محلی و بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان بودجه سالانه تبدیل شده است. 

افسوس آنکه مردم ایران تا به امروز نه تنها هیچ گونه منفعتی از حضور چنین نهادی با این امکانات لایتناهی، در ساختار قانون‌گذاری کشور نداشته اند بلکه این‌ نهاد را سدی عظیم در مقابل بدیهی‌‌ترین مطالبات انسانی و شهروندی خود یافته‌اند. از همین‌رو ما معتقدیم شورای نگهبان یکی از مهمترین موانع گذار به دموکراسی در ایران است و گذار مسالمت آمیز به دموکراسی محقق نخواهد شد مگر با برچیده شدن این نهاد. 

ما در ۵ گزارش ویدیویی تلاش کرده‌ایم به موانعی که این نهاد در برابر احقاق حقوق‌ اقلیت‌ها، زنان و انتخابات ایجاد کرده‌اند بپردازیم و نشان دهیم چگونه از دل مجلس خبرگان قانون اساسی، چنین شورایی برای تامین منافع گروهی خاص، برآمد.

ادامه مطلب
مقدمه

علی خامنه‌ای: گاهی می‌گفتند که در این انتخابات تخلّف شده، گاهی می‌گفتند مهندسی‌شده است.

علی خامنه‌ای: وقتی شما بگویید این انتخابات مهندسی‌شده است، خب مردم دلسرد میشوند. وقتی شما بگویید که اینجا دموکراسی نیست، اینها انتخابات نیست، انتصابات است، خب مردم دلسرد میشوند؛ در حالی که این دروغ است، چنین چیزی نیست.

محمود صادقی: برخی از جناح های سیاسی که پایگاه های اجتماعی خود را ضعیف می بینند تلاش میکنند با استفاده از ابزارهای قدرت و ابزارهای نظارتی انتخابات رو مهندسی بکنند.

حسن روحانی: شورای محترم نگهبان ناظره,مجری نیست! مجری دولته!

محمد یزدی:‌ تعارف هم با هیچ کس نداریم انتخابات وزارت کشور مجری انتخاباته، شورای نگهبان هم ناظر انتخاباته. نظارت شورا هم نظارت استصوابیه نه نظارت تماشایی.

محمد یزدی: از اول تاسیس شورای نگهبان تا امروز هم همین طور بوده نظارت استصوابیه و این نظارت به معنای از لحظه نام نویسی است تا لحظه اعلام نتیجه!

- در ایران هشتاد و چند میلیون نفری، ۱۲ نفر در فرایندی غیردموکراتیک و غیرشفاف هر قانونی را که به صلاح خود یا نظام حاکم نمی‌دانند، رد می کنند.

- تبعیض سیستماتیک و نقض حقوق بشر، حذف منتقدان از ساختار نظام و تثبیت ولایت فقیه، محصول شورای نگهبان است و بعیده حتی با مرگ رهبر کنونی، تغییری ملموس در این رویه ایجاد شود. 

- رد صلاحیت گسترده شهروندان در انتخابات‌  مجلس شورای اسلامی، خبرگان رهبری و ریاست جمهوری از نمونه های بارز نقض حقوق شهروندی توسط این نهاد است.

- در ۴۰ سال گذشته نهاد انتصابی شورای نگهبان با ارائه تفسیرهایی از اسلام و قانون اساسی مقابل هر گونه تغییر در جهت دموکراتیک شدن ساختارها ایستاده است.

- به نظر می‌رسد هراس جمهوری اسلامی از نقد این شورا به دلیل نقش کلیدی آن در تثبیت ساختارهای نظام است.

- صدای خامنه‌ای:‌ یکی از غلط ترین کارها در این زمینه حمله به شورای نگهبان است!

- صدای جنتی: وقتی از او می‌پرسند چگونه می‌توان ولایت فقیه را زد، می‌گوید «در قانون اساسی ایران آنچه موجب قوام و بقای ولایت فقیه است، شورای نگهبان است، اگر بتوان این رکن را از قانون حذف کرد، ولایت فقیه هم  در یک رفراندوم از بین می‌رود.

- خواسته ما رسیدن به برابری و رفع هر گونه تبعیض از جامعه ایران است. شما به پادکست «برابری» محصول عرصه سوم گوش می‌کنید. 

- سلام من مهسا هستم

- سلام من هم مصطفی هستم و شما رو دعوت می‌کنیم به شنیدن هفتمین قسمت پادکست برابری با موضوع مهندسی انتخابات!

متن پادکست

- حتما شما هم تا حالا اصطلاح مهندسی انتخابات رو شنیدید. روشی که سالهاست در فضای سیاسی ایران و توسط مجریان و ناظران انتخابات‌ها برای حذف مخالفان و دگراندیشان از کرسی‌های انتخابی بکار می‌رود.

- در دو قسمت‌ قبلی از تاریخچه نظارت استصوابی و شکل‌گیری هیات‌های نظارت بر انتخابات گفتیم، این‌بار می‌خوایم بگیم چطور یک تفسیر و یک هیات نظارت، تبدیل به ابزاری برای مهندسی انتخابات و تضییع حق مردم می‌شوند. 

روح الله خمینی: منتخبین شما اشخاصی باشند که توجه به اسلام داشته باشند متعهد به اسلام باشند بازیگر نباشند به شرق و غرب توجه نداشته نباشند باید تکلیف کرد به مردم که وقتی انتخابات پیش امد  به طور شایسته روحانیون عمل کنند، وعاظ عمل کنند و مردم هم به تبع اونها عمل کنند.

- همه چیز از انتخابات‌ مجلس اول شروع شد، زمانی که اکثر جریان‌های سیاسی داخل کشور به جز وابستگان حکومت پهلوی تونستند در انتخابات صاحب کرسی‌ شوند، اتفاقی که به نظر می‌رسد به مذاق روحانیون حاضر در حکومت چندان خوش نیامد و باعث شد از همان سال‌های اول بعد از انقلاب پروژه یکدست سازی مجلس و دیگر نهادهای انتخابی آغاز بشه. 

نظر پژمان تهوری، روزنامه نگار: 

«مهندسی انتخابات یعنی شما مکانیزم و پروسه انتخابات رو بگونه‌ای طراحی کنی که نتیجه انتخابات قبل از اینکه مردم آراشون رو به صندوق‌ها بریزند روشن بشه. یعنی در واقع یک کار کاملا حساب شده و برنامه ریزی شده برای این که اون ادم‌هایی که می‌خواهی رو از صندوق بیرون بیاری و مجلسی رو که می‌خوای رو به همون شکل تشکیل بدی، حالا پیشتر اسمش رو می‌گذاشتند مجلس فرمایشی یا مجلس دست نشانده، الان چند سالی هست که از عنوان مهندسی انتخابات استفاده می‌کنند و این امریه که جاریه.»

- ردپای یکی از اولین و مهمترین نمونه‌های مهندسی انتخابات رو میشه تو مجلس خبرگان قانون اساسی دید. اون جا که با وجود مخالفت‌ تعدادی از  نمایندگان، اکثر روحانیون حاضر در این مجلس که عموما عضو حزب جمهوری اسلامی هم بودند، می‌خواستند شرایط اعضا و تصویب آیین نامه مجلس خبرگان رهبری رو به شورای نگهبان واگذار کنند.

سخنان رحمت الله مقدم مراغه‌ای در جلسه خبرگان:

«ما آمدیم یک ابداع جدیدی که میخواد بشه بنده این رو صریحا عرض میکنم که تا حالا در تشیع سابقه نداشته ما می‌خواهیم به دست یک هیاتی بدیم هیات شورای نگهبان. این اختیارات رو دادن‌ِ به شورای نگهبان به عقیده بنده صحیح نیست. اولین شورای نگهبانی که معلوم نیست کی هست و در چه زمانی خواهد بود. مجلس خبرگان مقررات انتخاباتش و همه چیزش واگذار میشه به شورای نگهبان، آیا همچین چیزی رو صحیح میدونید؟‌خدا شاهده صحیح نیست.»

- در این میان اعتراضات افرادی مثل مراغه‌ای و ابوالحسن بنی صدر نه تنها مانع تصویب این اصل قانون اساسی نشد بلکه اعضای حزب جمهوری اسلامی با محوریت محمد بهشتی توانستند در آخرین لحظات با اضافه کردن کلمه فقهای شورای نگهبان، عملا ۶ حقوقدان شورا را هم دور زده، و تمام و کمال آینده رهبری در کشور را به دست ۶ فقیه شورای نگهبان بسپارند. 

سخنان محمد بهشتی در مجلس خبرگان قانون اساسی: 

«قانون مربوط به تعداد و شرایط خبرگان، کیفیت انتخاب آنها و آیین‌نامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید به وسیله فقهاء اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آراء آنان تصویب شود و به تصویب نهایی رهبر انقلاب برسد. از آن پس هر گونه تغییر و تجدید نظر در این قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظایف خبرگان در صلاحیت خود آنان است.»

 - حالا این فقهای شورای نگهبان بودند که باید با اختیار تامی که داشتند سرنوشت خبرگان کشور را تعیین کنند. یک سال بعد در مهر ۱۳۵۹ آن شش نفر، تمام قوانین و شرایط عضویت در خبرگان را به میل خود تعیین کردند.  خیلی زود دود این اعتماد به شورای نگهبان به چشمان همان اعضای خبرگان قانون اساسی رفت و بسیاری از آنها در ماه ها و سالهای بعد با نظر مستقیم همین شورا از صحنه سیاسی کشور حذف شدند. 

 - شورا در گام اول مهندسی انتخابات، شرایط کاندیداها را این گونه اعلام کرد: 

الف- اشتهار به ديانت و وثوق و شايستگي اخلاقي.

ب  اجتهاد

ج- بينش سياسي و اجتماعي و آشنايي با مسائل روز.

د- معتقد بودن به نظام جمهوري اسلامي ايران.

ﻫ- نداشتن سوابق سوء سياسي و اجتماعي.

مصاحبه محمد تقی کروبی-حقوقدان- با صدای آمریکا: 

«شورای نگهبان... چون اکثریت بدنه اش متعلق به یک جریان سیاسی خاص بود و بعد از اون جریان رهبری هم در همون راستا قرار گرفت متاسفانه وظیفه‌ای پیدا کرد برای حذف سایر گروه‌ها!»

- پس از آن که حق تعیین یا نظارت بر رهبر تنها به مجتهدینی داده شد که مورد تایید ۶ فقیه شورای نگهبان و یا شخص رهبر بودند، گام دوم مهندسی توسط فقهای شورای نگهبان در مرحله نظارت بر انتخابات آغاز شد. آن ها در هر انتخابات تلاش کردند تا تعداد کاندیداها در هر حوزه انتخابی را به نحوی دستکاری کنند که فرد مورد نظرشان مشکلی برای ورود به مجلس خبرگان پیدا نکند.

سخنرانی حسن روحانی: 

نگیم به مردم که در برابر یک صندلی مجلس ۱۷ نفر ۱۷۰ نفر ۱۷۰۰ نفر کاندیدا هستند! از چند جناح ۱۷۰۰ نفر؟ از یه جناح؟ این که انتخابات نمیشه که!

- نتیجه این مهندسی انتخابات در پنج دوره گذشته این شد که در دور اول به ازای هر صندلی خبرگان ۱.۹ نفر کاندیدا وجود داشته، در خبرگان دوم که در زمان رهبری علی خامنه‌ای تشکیل شد، به ازای هر صندلی 1,2 کاندیدا حضور داشته. این عدد در خبرگان سوم ۱.۹، در خبرگان چهارم    و در خبرگان پنجم ۱.۸ نفر بودند. با این توضیح که در بعضی از حوزه های رای گیری فقط یک کاندیدا حضور داشت یا تعداد کاندیداهای تایید شده از تعداد کرسی‌های اون حوزه کمتر بود. با این سیستم عملا فقهای شورای نگهبان دیگه نگرانی خاصی در مورد میزان مشارکت مردم تو انتخابات نداشتند و می‌تونستند هر کسی رو که میخوان راهی خبرگان کنند.

نظر پژمان تهوری، روزنامه نگار: 

مهندسی انتخابات الان تو همه انتخابات‌ها جاریه، یعنی جایی که دست شورای نگهبان است مهندسی انتخابات انجام میشه. تو انتخابات مجلس خبرگان این مهندسی خیلی دقیق‌تره، به خاطر این که نقشی که مجلس خبرگان داره نقش مهم‌تر و کلیدی تریه به همین خاطر شما می‌بینید که تعداد رد صلاحیت‌ها تو انتخابات مجلس خبرگان خیلی بیشتره به گونه‌ای که تو بعضی حوزه‌ها به تعداد کاندیداهایی که لازمه یعنی کرسی هایی که وجود داره، کاندیدا تایید صلاحیت میشه خیلی وقت‌ها وقتی که رقابتی وجود نداره، خودشون کاندیدایی رو از این حوزه به اون حوزه می‌برند که بتوانند در واقع اون مجلسی رو که می‌خوان تشکیل بدن، در واقع مجلس خبرگان مهندسیش خیلی دقیق تر و محاسبه شده تر و خیلی روشن تر است و  نتیجه قبل از انتخابات مشخص است. 

- تو انتخابات ریاست جمهوری هم شاهکارهای مهندسان شورای نگهبان رو دیدیم، تو انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری زمانی که هنوز شورای نگهبان تشکیل نشده بود، ۹۴ کاندیدا حضور داشتند که این عدد از هر لحاظ در تاریخ ایران بی سابقه بود. اما بعد از تشکیل شورای نگهبان ورق برگشت، به شکلی که در ۱۱ دوره بعد در مجموع ۵۲ نفر تایید صلاحیت شدند! 

- رد پای نظرات سیاسی حاکمیت رو در روند تایید صلاحیت‌ کاندیداهای ریاست جمهوری میتونیم تو انتخابات دور ۵ام و ۸ام به وضوح ببینیم. سال ۶۸ و بعد از جانشینی خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی که نفر دوم کشور محسوب میشد وارد انتخاباتی شد که تنها یک رقیب داشت.

- یا مثلا تو انتخابات دور دوم خاتمی در سال ۸۰، شورا بعد از ۲۰ سال تغییر رویه داده و ۹ کاندیدای دیگه رو مقابل رییس جمهور وقت قرار میده تا شاید با این تکنیک بتونه آرای محمد خاتمی رو بشکنه یا حداقل از پیروزی قاطعش جلو گیری کنه! 

نظر پژمان تهوری، روزنامه نگار: 

مهمترین نکته توی انتخابات اینه که اینا باید براشون قطعی و روشن باشه چه کسی از تو صندوق بیرون میاد. تو بعضی از حوزه‌های خوب با رد صلاحیت‌ها می‌تونند به این نتیجه برسند، تو بعضی حوزه‌ها موقعی که می‌خواهند تایید صلاحیت بکنند به رای آوری ادم ها خیلی توجه دارند. چون بعضی وقتا تو حوزه‌هایی می بینیم که آدمایی تایید صلاحیت می‌شن که به صورت عادی نمی‌خونن با اون برنامه و هدفی که شورای نگهبان داره. ولی به دلیل اینکه اون ادم ها شانس رای آوری ندارند تایید صلاحیت‌شون میکنه که بگه رقابتی وجود داره. بنابراین میزان رای آوری کاندیداها براشون خیلی مهمه. علاوه بر این اگر جایی احیانا از دستشون در بره به شکل‌های مختلف آرا رو ابطال می‌کنند، بعضی صندوق‌ها رو ابطال می‌کنند و یا گاهی وقت‌ها کل انتخابات رو در اون حوزه باطل می‌کنند تا اون آدمی که احیانا از دستشون در رفته نتونه وارد مجلس بشه. این بارها اتفاق افتاده. نکته دیگه که توی مهندسی انتخابات ملموس است در واقع از بین بردن امکان رقابت است. یعنی آدم هایی رو توی حوزه‌هایی تایید می‌کنند که این آدم‌ها به خاطر منابعی که تو اون حوزه در اختیار دارند از قبل روشنه که اینها امکان رای آوری بیشتری دارند. مثلا طرف مدیر کمیته امداد است، به دلیل منابع مالی که در اختیارش هست در واقع با آوردن یه همچین آدم‌هایی توی صحنه انتخابات‌ عرصه رو برای بقیه‌ای که می‌تونند کاندیدا باشند تنگ می‌کنند و اجازه نمی‌دن که از صندوق بیرون بیایند. 

- اگه خاطرتون باشه تو قسمت قبل توضیح دادیم که هیات های نظارت چطور به عنوان بازوهای امنیتی شورا فعالیت میکنن، اونا علاوه بر نقش مهمی که تو پرونده سازی و حذف منتقدین در مرحله تایید صلاحیت ها دارند تو  مراحل رای گیری و رای شماری هم نقش تعیین کننده ای دارن.

- اونا از طریق ده ها هزار ناظر و بازرس روی صندوق‌های رای، این قدرت رو دارن که ارا صندوق، یا حوزه‌ای رو باطل کنن تا کاندیدای مد نظرشون رو پیروز کنند 

- و خوب مشخصه که هر وقت خواست اونها با دولت که مجری انتخابات بوده همخوانی نداشته، درگیری و تنش در حکومت بالا گرفته، مثل ماجرای بازداشت اعضای هیات های نظارت تو انتخابات مجلس سوم که منجر به استعفای دبیر شورای نگهبان هم شد. 

مصاحبه مطبوعاتی میرحسین موسوی: 

«برابر اطلاعاتی که ما از ستاد‌هامون داریم از سطح کشور برنده قطعی، برنده قطعی با نسبت آرای بسیار زیاد اینجانب هستم. این علیرغم این مساله است که ما در سطح کشور با اخراج ناظران‌مون روبرو بودیم، با حمله به ستاد‌هامون روبرو بودیم. با معطل کردن تعرفه‌ها روبرو بودیم.»

- در ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ ما شاهد یکی از مهندسی های بی سابقه  شورای نگهبان و هیات های نظارت تو تاریخ انتخابات جمهوری اسلامی بودیم. دخالت‌های بی حد و حصر بسیج و سپاه در سایه حمایت های اعضای  شورای نگهبان از یک کاندیدا گرفته تا دستکاری نتایج و تغییر آرا و عدد سازی. پروژه ای عظیم و البته پر خرج! 

سخنرانی حسین طائب رئیس سابق اطلاعات سپاه: 

ما که به عنوان مسئول نشستیم فکر کردیم نه به عنوان فرد نشستیم تو شورای بسیج تو شورای قرارگاه نشستیم بحث کردیم برآوردمون این بوده که انقلاب تو خطر قرار گرفته، حجم فتنه هم بالاست، بدون حضور بسیج قابل جمع کردن نیست پس بسیج رو وارد کردیم

- شاید براتون جالب باشه اگه بدونید که بودجه شورای نگهبان بر ای انتخابات ۸۸ حدود ۲۶.۲ میلیون دلار بوده! عددی که نه در سالهای قبل و نه در سالهای بعد هیچ وقت تکرار نشد! حتی بعد از ۸ سال تو انتخابات ۹۶ ، بودجه  شورا ۱۰ میلیون دلار کمتر از سال ۸۸ بود! و خوب می دونیم که بودجه سال ۸۸ شورا دست‌پخت دولت انقلابی محمود احمدی نژاد بود! 

سخنان خامنه ای در نماز جمعه خرداد ۸۸

من البته در موارد متعددی با آقای هاشمی اختلاف نظر داریم، طبیعی هم هست، در مسائل گوناگون، ولی مردم نباید دچار توهم بشوند و چیز دیگه‌ای فکر کنند. البته بین ایشون و بین آقای رئیس جمهور از همون سال ۸۴ تا امروز اختلاف نظر بود، الان هم هست، اختلاف نظر دارن با هم، هم در زمینه مسائل خارجی اختلاف نظر دارن با هم. هم در زمینه نحوه اجرای عدالت اجتماعی اختلاف نظر دارند هم در برخی مسائل فرهنگی اختلاف نظر دارند و نظر آقای رئیس جمهور به نظر بنده نزدیک تر است.

نظر شهرام سردار زاده روزنامه نگار

ما می‌دونیم که یکی از مناقشه برانگیزترین انتخابات های جمهوری اسلامی، انتخابات سال ۸۸ است و نقش هیات نظارت هم در این انتخابات بسیار پررنگ بوده، از سه جنبه می‌تونیم به این قضیه نگاه کنیم، نخست عدم بی طرفی این هیات و موضع گیریهای برخی از اعضای شورای نگهبان و هیات های نظارت به نفع کاندیدایی در این انتخابات. دوم عدم رسیدگی عادلانه به شکایات و تایید نتایج انتخابات بدون در نظر گرفتن این اعتراضات و از همه مهمتر تناقضاتی‌بود که در آمار و ارقام این انتخابات بعدا منتشر شد از طرف مخالفان و اینها نشون داد که انتخابات، سالم نبوده و این قضیه همچنان پرونده‌ای باز است.   

A مهندسی انتخابات صرفا محدود به دوره‌هایی که اشاره کردیم نبوده و نیست، شورا و هیات نظارت در همه این سال ها لحظه‌ای از اعمال نظر در نتیجه انتخابات ها دست برنداشتند.

سخنرانی رحمانی فضلی وزیر کشور در جلسه افتتاحیه مجلس دهم: 

در خصوص منتخب سوم مردم اصفهان نیز، مطابق آنچه که شورای محترم نگهبان اعلام نموده است، ابطال انتخابات نسبت به یک فرد اعمال شده و با توجه به تفاوت برداشت وزارت کشور از قانون در این خصوص اقدامات قانونی لازم از جمله ارجاع موضوع به مراجع ذیصلاح، مجلس شورای اسلامی جهت ارائه استفساریه دنبال شده است که کماکان منتظر حل و فصل قانونی موضوع هستیم 

- سرنوشت مینو خالقی، منتخب مردم اصفهان در مجلس دهم یکی از بارزترین نمونه‌های این اعمال قدرت در سالهای اخیر است. او که توانسته بود یک سوم آرای مردم اصفهان را برای ورود به مجلس کسب کند صرفا به دلیل انتشار تصویری از دست دادنش با مردان با دخالت شورای نگهبان از لیست راه‌یاتفگان به مجلس اخراج شد. 

سخنرانی حسن روحانی:

اما به محض اینکه رای آورد و در مجلس شورای اسلامی اعتبارنامه‌اش تصویب شد، این وسط چیز دیگه‌ای نداریم. بعد از رای مردم و صحت انتخابات، مرحله بعد دیگر اعتبارنامه در مجلس شورای اسلامی باید بررسی بشه. هیچ نهاد دیگری این وسط نمی‌تونه مداخله کنه. 

- تا اینجا با شما از نقش هیات‌های نظارت و شورای نگهبان در پروسه مهندسی انتخابات گفتیم و روشهای مختلف اجرای این فرایند رو بررسی کردیم. 

- تو قسمت بعد می‌خوایم در مورد نیمکت ذخیره‌های شورای نگهبان صحبت کنیم، جایی که فقها و حقوقدانان در حال تمرین و آماده سازی برای ورود به شورای نگهبان جدید هستند!

منابع

۱- سخنرانی علی خامنه‌ای در دیدار با اقشار مختلف https://farsi.khamenei.ir/audio-content?id=44824

۲- سخنان محمود صادقی نماینده مجلس دهم  https://www.aparat.com/v/UAjkR

۳- سخنان حسن روحانی درباره شورای نگهبان https://www.youtube.com/watch?v=G7DdKGH0tTk

۴- سخنان محمد یزدی در هجدهمین اجلاس خبرگان رهبری https://www.youtube.com/watch?v=G7DdKGH0tTk

۵- سخنان روح اله خمینی https://www.youtube.com/watch?v=W-VzN8TbmNU&t=191s

۶- وب سایت علی خامنه‌ای رهبر ایران  http://www.mostazafin.tv/article/6275