شکاف جنسیتی اشتغال، مانعی برای توسعه
عرصه سوم- روشنک آستارکی: شریل سندبرگ، نویسنده کتاب «زنان به پیش» و مدیر ارشد اجرایی فیس‌بوک دو سال پیش کتابی با عنوان «زنان به پیش» نوشت که رتبه پرفروش‌ترین کتاب مدیریتی سال ۲۰۱۳ را کسب کرد و در عین حال از پرخواننده‌ترین کتاب‌های ۲۰۱۴ میلادی بود.
سندبرگ در این کتاب می‌نویسد با آغاز به بهره‌گیری از استعدادهای کل جمعیت، سازمان‌های ما بهره‌ور‌تر و خانه‌های ما شاد‌تر خواهند شد و فرزندانی که در آن خانه‌ها بزرگ می‌شوند، دیگر با قالب‌های ذهنی تنگ‌نظرانه عقب نگه داشته نخواهند شد. تاکید می‌کند که ما باید شکاف‌های مدیریتی را پر کنیم، موفقیت هر فرد می‌تواند موفقیت را برای نفر بعدی کمی آسان‌تر کند. ما می‌توانیم چنین کنیم برای خود، برای یکدیگر، برای دختران و برای پسرانمان. اگر حالا برای پیش‌رفتن فشار بیاوریم، موج آینده می‌تواند آخرین موج باشد. در آینده زن بودن یک مدیر ارشد به چشم نخواهد آمد. هیچ مدیر «زنی» نخواهد بود و تنها «مدیرانی» وجود خواهند داشت.
فرصت‌های شغلی اندک زنان ایرانی
یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش توسعه یافتگی یک کشور، میزان اهمیت و اعتباری است که زنان در آن کشور دارا هستند. حال آنکه وضعیت اشتغال زنان در ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در وضعیت مطلوبی نیست، همواره زنان فرصت‌های شغلی کمتری دارند و با دستمزدی کمتر از مردان استخدام می‌شوند.
نتایج آماری سال ۸۸ نشان می‌داد نرخ مشارکت اقتصادی در میان زنان ایرانی بسیار اندک است به طوری که مشارکت اقتصادی مردان حدود چهار برابر زنان است. نرخ مشارکت اقتصادی برای زنان ۱۶. ۷ و مردان ۶۳.۹ درصد در بهار سال ۸۸ گزارش شده است. مقایسه این آمارها نشان از تفاوت فاحش جنسیتی در بازار کار کشور دارد. همان‌گونه که ارقام نشان می‌دهد بازار کار کشور به طور عام در اختیار مردان است هرچند که شاغلان زن در بخش کشاورزی بیش از و مردان فعال هستند. مشارکت اقتصادی در سال ۱۳۸۷ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب ۲/۳۶ و ۵/۴۱ درصد است.
در زمان دولت‌های نهم و دهم نیز سیاست‌هایی مانند دور کاری، کاهش ساعات کاری، ممنوعیت زمانی برای اشتغال زنان، استخدام زنان به صورت پاره وقت، افزایش مرخصی زایمان و… بیکاری زنان را درسال‌های اخیر به بیش از دو برابر افزایش داده است.
نقش باورهای مذهبی و فرهنگی
تبعیضهای جنسیتی در نوع آموزش شامل مواد درسی، نقش زنان در کتاب‌های درسی، رسانهها که بیشتر تقویت کننده دید سنتی نسبت به زن است؛ همچنین محدودیت‌های آموزش در نظام آموزش عالی برای زنان مانند انحصار برخی رشتهها برای مردان، محدودیت اعزام به خارج کشور برای ادامه تحصیل و کمبود امکانات (خوابگاه) برای دختران، همگی از موانع مشارکت اقتصادی زنان است. باورهای فقهی دینی نیز بیتاثیر در این مساله نیست، احکام موجود در زمنیه ارث، نفقه، اجازه خروج از کشور در بعد اقتصادی و احکامی چون شهادت، دیه، قضاوت، طلاق، حق حضانت در بعد خانوادگی اجتماعی بیشک تاثیر منفی در پیشرفت و شکوفایی همه جانبه زنان دارد.
در همین زمینه زهرا افشاری، استاد دانشگاه الزهرا که معتقد است نگرش‌ها و برخی باورهای فرهنگی باعث می‌شود که مشاغل مردانه، حضور زنان را برنتابد. نگرش‌های فرهنگی و مذهبی که مرد را نان‌آور خانواده می‌داند. در چنین شرایطی، کارفرمایی که می‌خواهد فردی را استخدام کند درشرایط مساوی، اولویت را به مردان خواهد داد. در نتیجه، بخشی از زنان دیگر مجالی برای پرداختن به کار بیرون از خانه و پذیرش پست‌های مدیریتی نخواهند داشت، یعنی احساس می‌کنند پذیرش مسوولیت‌های ثانویه با کار خانگی تداخل ایجاد می‌کند. بنا بر همین دلایل، آنان حاضر نیستند ماموریت بروند یا برای مثال در شب از خانه دور باشند یا تا دیروقت کار کنند. یک کارفرما هم این مسائل را می‌داند و تمایلی به استخدام زنان نشان نمی‌دهد.
در این میان شهیندخت مولاوردی، مشاور رییس جمهور در امور بانوان نیز عدم تعادل جنسیتی را از مشخصه‌های بارز بازار کار ایران ارزیابی می‌کند.
رتبه نازل ایران در رده‌بندی جهانی
گفتنی است در آخرین گزارش مجمع جهانی در ارتباط با شکاف جنسیتی زنان در ۱۴۲کشور جهان که به تازگی منتشر شده است، ایران رتبه ۱۳۷ را به خود اختصاص داده است که نسبت به سال ۲۰۱۳ هفت پله تنزل داشته است.
وضعیت شکاف جنسیتی در حوزه اشتغال چندان برجسته شده است که علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی چندی پیش اعلام کرد حقوق زنان در محیط‌های کاری ایران به طور عام رعایت نمی‌شود و به طور معمول با دستمزدی کمتر از مردان به کار گرفته می‌شوند.
همچنین در مهرماه سال جاری مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رییس جمهور نیز اعلام کرد هر چند سهم زنان در سیستم آموزش عالی افزایش یافته، سهم آنان در اشتغال صنعتی بسیار پایین است.
نکته قابل توجه اینجاست که با نگاهی به سهم زنان ایران در کسب و کار و سطوح مدیریتی بخصوص مدیریت‌های کلان این توقف و شکاف محسوس‌تر می‌شود. در بسیاری از واحدهای کسب و کار زنان برخلاف داشتن مدارج عالی علمی در مشاغلی مشغول بکارند که نه تنها هیچ تناسبی با تحصیلات و تخصص آن‌ها ندارد، بلکه دستمزدی بسیار پایین‌تر از مردان دریافت می‌کنند.
به هر حال نگرش جنسیتی به کار زنان و کسب درآمد و توان اقتصادی در دو سطح خانوار و بازار کار، یکدیگر را تقویت کرده و از جمله مهم‌ترین موانع ورود آنان به بازار کار ایران محسوب می‌شود.
در پایان گفتنی است برطرف کردن شکاف جنسیتی در حوزه اشتغال و کسب و کار شاید یکی از مهم‌ترین وظایفی باشد که بر عهده دولت است چرا که با کم شدن شکاف جنسیتی در حوزه اقتصادی و اجتماعی می‌توان به توسعه در کشور امیدوار شد.
