عدم امنیت به درازای یک عمر
عرصه سوم- روشنک آستارکی: عباس صلاحی، از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس روز سه‌شنبه ۲۶ خردادماه از محقق نشدن بیمه ۲۰۰هزار زن سرپرست خانواده به دلیل کمبود اعتبار خبر داد. او توضیح داد: «شهرداری مد نظر داشت که زنان خانه‌دار مشمول بیمه شوند. این در حالی است که آنچه ضروری‌تر است؛ مساله زنان سرپرست خانوار است و نه زنان خانه‌دار». این نماینده مجلس اضافه کرده است «اگر حمایت از این زنان را به کمیته امداد منحصر کنیم، پاسخگو نخواهد بود لذا در تلاشیم کارگروهی تشکیل شود تا بر اساس وظایف تعریف‌شده نسبت به این موضوع اقدام کنند».
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در حالی این سخنان را مطرح کرده که کمتر از دو هفته پیش و در نیمه خردادماه سیروس نصیری مدیرکل امور فنی بیمه‌شدگان سازمان تامین اجتماعی از بیمه شدن زنان سرپرست تا ۵۰ سالگی با معرفی کمیته امداد و بهزیستی خبر داده بود.
زنانی بی‌آینده
وضعیت بیمه زنان سرپرست خانواده در حالی برای دولت به الویت تبدیل نشده و وضعیت بیمه آنها هنوز به ثبات نرسیده که آمارها از افزایش روز افزون تعداد زنان سرپرست خانواده در ایران خبر می‌دهد. وحیده نگین، مشاور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور زنان و خانواده اعلام کرده بر اساس اطلاعات به دست آمده در همایش زنان در مسیر توسعه و تحقیقات انجام‌شده در سال ۹۰، زنان سرپرست خانوار زیر ۲۰ سال ۴ /. درصد از کل زنان سرپرست خانوار کشور یعنی حدود ۸۹۷۳ نفر از این گروه را تشکیل می‌دهند، اما بیشترین تعداد زنان سرپرست خانوار متعلق به گروه سنی۵۰ تا ۵۹ سال با تعداد حدود ۵۴۸۸۵۸ نفر یعنی ۲۱ درصد زنان سرپرست خانوار است.
بیمه زنان سرپرست خانواده از آنجا اهمیت دارد که این زنان در صورت عدم امکان برخورداری از بیمه، مزایای بازنشستگی خود و دریافت حقوق بازنشستگی در سنین پیری را نیز از دست می‌دهند و در واقع زنانی که در سنین جوانی و میانسالی بار سنگین مشکلات مالی و معنوی خود و افراد تحت سرپرستی خود را به دوش کشیده‌اند، باید نگران دوران کهنسالی و کهولت سن را نیز داشته باشند. هر چند با مرور قوانین بازنشستگی پی میبریم بسیاری از این زنان با عبور از سن قانونی بازنشستگی هنوز مشغول به کار و فعالیت برای تامین مخارج حیاتی خود و فرزندان‌شان هستند.
سن بازنشستگی زنان براساس بند ۱ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی ۵۵ سال است که در این حالت فرد بیمه شده با داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه پرداخت حق بیمه می‌تواند بازنشسته شود. در صورتی که مستمری استحقاقی فرد براساس این بند کمتر از حداقل حقوق سال مربوط باشد تا حداقل حقوق ارتقا خواهد یافت. همچنین بانوانی که دارای ۱۰ سال سابقه و ۵۵ سال سن هستند بدون رعایت ماده ۱۱۱ قانون تامین اجتماعی (پرداخت حداقل حقوق) و متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه می‌توانند بازنشسته شوند. به موجب همین اصلاحات، چنانچه فرد بیمه شده کمتر از ۱۰ سال سابقه داشته باشد با پرداخت یک‌جای حق بیمه سنوات کسری تا ۱۰ سال می‌تواند از مزایای این قانون بهره مند شود.این قانون می‌افزاید زنانی که ۳۰ سال تمام کار کرده و حق بیمه مربوطه را به سازمان پرداخت کرده باشند، در صورتی که سن آنان به ۴۵ سال تمام برسد، می توانند تقاضای بازنشستگی کنند مستمری این گونه از بیمه شدگان براساس ۳۰ سال سابقه محاسبه و پرداخت خواهد شد. در اینجا مشخص می‌شود عدم بیمه زنان سرپرست خانواده چه هزینه روانی و مالی را در سنین پیری و از کار افتادگی به زنان وارد می کند؛ آن هم در حالی که بنا بر آمارها این زنان عموما از وضعیت مالی نابسامانی برخوردارند و افراد وابسته به آنها نیز معمولا توانایی مراقبت یا کمک به این زنان را ندارند.
وضعیت زنان سرپرست خانواده از چندان حساسیتی برخوردار است که علی ربیعی، وزیر کار و خدمات اجتماعی نیز پایین آمدن سن زنان سرپرست خانوار، افزایش دو برابری نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان، فصلی بودن کار زنان، گرایش زنان به سمت کارهای خدماتی و عدم استقبال کارفرمایان از حضور زنان در محیط‌های کاری را از جمله آسیب‌های پیش روی حوزه زنان ارزیابی می‌کند.
وعده دیگری به زنان سرپرست خانواده
درحالی‌که امید بسیاری از زنان سرپرست خانواده برای بیمه شدن به ناامیدی تبدیل می‌شود، وعده دیگری به‌تازگی در مورد تحویل مسکن اجتماعی به زنان سرپرست خانواده، از سوی مشاور وزیر راه و تعاون مطرح‌شده است.
سودابه احسانی، مشاور وزیر راه در امور بانوان گفته است با توجه به طرح‌هایی که وزارت راه و شهرسازی برای تامین مسکن این افراد دارد با وزارتخانه و نهادهای حمایتی وارد مذاکرات و تفاهم نامه‌هایی شده‌ایم و تدابیری را برای تهیه مسکن این قشر در نظر گرفته‌ایم.
مشاور وزیر در امور بانوان در پاسخ به این سوال که آیا برنامه برای تحویل مسکن به‌صورت بلاعوض به زنان سرپرست خانوار دارید، تصریح کرد: در مورد تحویل مسکن بلاعوض اطلاعی از اینکه یقینا با چه شرایطی این اولویت‌ها تعیین می‌شود، ندارم البته تحویل مسکن بلاعوض جزو وظایف وزارت راه و شهرسازی نیست و وظیفه وزارتخانه ساخت مسکن توسعه راه‌ها و توسعه حمل‌ونقل و رونق بازار مسکن است اما قطعا برای خانه‌دار کردن زنان سرپرست خانوار شرایط آسان‌تری را در نظر می‌گیریم.
هرچند این وعدهٔ مشاور وزیر راه و تعاون می‌تواند تلخی بیمه نشدن ۲۰۰هزار زن سرپرست خانواده را کمی از میان بردارد اما جالب اینجاست که سودابه احسانی در پایان سخنان خود افزوده است: «وزارت راه و شهرسازی سرمایه‌ای برای این اقدام ندارد و برای تحقق این هدف باید نهادهای حمایتی کمک کنند.» این جمله نشان می‌دهد زنان سرپرست خانواده رویای خانه‌دار شدن را نیز باید در کنار رویای استفاده از خدمات بیمه‌ای جدی نگیرند.
ضرورت پرداختن به مساله مسکن زنان سرپرست خانواده اینجا اهمیت پیدا می‌کند که مروری بر آمار وضعیت مسکن این زنان بیاندازیم. در پژوهشی که در سال ۱۳۸۶ توسط دکتر سعید معیدفر و نفیسه حمیدی انجام‌شده است، مشخص می‌شود ۵۶٫۴ درصد از زنان سرپرست خانواده از وضع مسکن خود نارضایتی هستند. بر اساس این پژوهش حدود دوسوم این زنان (۶۰٫۲ درصد) در حاشیه شهرها و در وضعیت حاشیه‌نشینی زندگی می‌کنند. همچنین تقریباً یک‌سوم آنها در خانه‌هایی ساکن هستند که حمام یا آشپزخانه ندارد (به ترتیب ۲۴٫۷ و ۲۹٫۴ درصد)، ۳۹٫۶ درصد خانه‌ها فاقد خط تلفن است، در دوسوم موارد (۵۷٫۶ درصد) محل خواب والدین و فرزندان از هم جدا نیست و بیش از نیمی از خانواده‌ها(۵۷٫۱ درصد) این امکان را ندارند که فضاهای جداگانه‌ای برای خوابیدن دختر و پسر خود فراهم کنند و لذا از این جهت در مضیقه هستند.
با توجه به آنچه مطرح شد به نظر می‌رسد نبود متولی مشخص در جامعه برای رسیدگی و نظارت بر وضعیت زنان سرپرست خانوار و خانوارهایی که تحت سرپرستی آن‌هاست یکی از مسائل اصلی این زنان است. وجود دستگاه‌های موازی در ارتباط با زنان سرپرست خانوار و ناهماهنگی موجود میان آنها موجب می‌شود که پوشش کامل حمایتی و نظارتی که به توانمندسازی آنها منجر می‌شود، شکل نگیرد.
