جامعه مدنی ایران در سال ۱۳۸۸ با طرح شعار«رای من کجاست» و تداوم آن در فریاد حق خواهی، نوعی از رشد یافتگی در درک حقوق بشر را به منصه ظهور رساند. همه گیر شدن این شعار نیز خود گویای عمق این رشد‌یافتگی درمیان همه اقشار جامعه است.
اما آیا همه جنبه‌های حقوق بشر توافق شده در سطح بین‌المللی در ایران درک و مورد ترویج، حمایت، دفاع و اجرا قرار گرفته است؟ آیا حقوق بشر در همه حوزه‌های عمومی، دولتی، واحد‌های خصوصی و روابط فردی میان افراد در خانواده و در خیابان جاری شده است؟ آیا سازمانهای غیر دولتی مدافع حقوق بشر قادر هستند که به نقش نظارتی و ارزیابی خود به گونه‌ای عمل کنند که در راه یابی به دموکراسی پایدار نقش اساسی ایفا کنند؟ آیا سازمانهای غیر دولتی در حوزه‌های متعدد توسعه از ظرفیت لازم برای انطباق حقوق بشر و حوزه مورد فعالیت خود برخوردارند؟
ضرورت آموزش فعالان و سازمانهای غیر دولتی در ایران و خارج از کشور
آموزش حقوق بشر در ایران یک پدیده منظم و مستمر نیست و تنها در چند سال گذشته در نظام آموزش رسمی دانشگاهی رشته حقوق بشر تاسیس شد و فارغ التحصیلانی نیز داشته‌است که به هر جهت این رشته از نظر آموزشی بیشتر متکی بر نظام سنتی آموزشی بوده است و فقط تعداد اندکی از فارغ التحصیلان این رشته توانایی آموزش و اقدام عملی در دفاع و ارتقاء حقوق بشر را پیدا کرده‌اند. از سوی دیگر همانند بسیاری از کشورهای دیگر، فعالان حقوق بشر در ایران از طریق خود آموزی در پاسخ به نیازها و پرسش‌های خود به اطلاعاتی دست یافته‌اند که اقدامات آن‌ها را حمایت می‌کند.
در ایران تعداد انگشت شماری از مدافعان حقوق بشر هستند که درک همه جانبه و عملی از این مقوله دارند و در دهه آموزش حقوق بشر سازمان ملل متحد با ترجمه کتاب‌های آموزشی، اقدام به تاسیس تعداد اندکی سازمانهای حقوق بشری کردند. ساختار این سازمان‌ها و وظایفی که برعهده گرفته‌اند گویای ان است که بیشترین توجه به بعد گزارشدهی از نقض حقوق بشر و کمترین توجه به آموزش حقوق بشر شده است. ارتباط با مجامع بین‌المللی هم از فعالیت‌های کمرنگ این سازمان هاست، و علیرغم تمایل به ارتباط به دو دلیل عدم شناخت کافی از مراجع بین‌المللی و سازو کارهای بوروکراتیک آن‌ها، و تلاش دولت در قطع ارتباط فعالان و مدافعان حقوق بشر با مجامع بین المللی، توسعه این ارتباطات جایگاه عمده‌ای در فعالیت‌های این سازمان‌ها ندارد.
بدلیل اندک و نو پا بودن سازمانهای حقوق بشری و سرکوب شدید و نظام مند حقوق بشر، سازمانهای موجود حقوق بشر در ایران فقط به جنبه‌های خاصی از موضوع توجه می‌کنند، مثلا نقض حقوق بشر توسط دولت و فعالیت آن‌ها هم سطوح خاصی بویژه گزارشدهی نقض حقوق بشر را دربر می‌گیرد، که هر دو این عامل یعنی توجه به یک جنبه و در یک سطح خاص مانع می‌شود تا موضوعات متعدد و همه جانبه حقوق بشر شناخته شوند و مورد آموزش و ترویج قرار گیرند. بخش‌هایی از حقوق زندانیان سیاسی، حقوق کارگران، زنان و کودکان بیش از سایر حقوق مورد آموزش‌های غیر مستقیم فعالان حقوق بشر قرار گرفته است.
روابط افراد در جامعه هنوز در خانواده، در محیط کار و در خیابان از عدم شناخت کافی افراد از حقوق اولیه خود و دیگران در تنظیم روابط اجتماعی حکایت دارد.
البته باید به سایر موارد از ضعف‌های سازمانهای حقوق بشر و سایر سازمانهای جامعه مدنی نیز اشاره کرد که باعث می‌شوند حقوق بشر در سازمانهای اجتماعی نهادینه نشده و دستیابی به دموکراسی در ایران با تاخیر مواجه شود. پر واضح است که دموکراسی فقط تغییر در قدرت سیاسی نیست بلکه دموکراسی پایدار نیازمند نهادهای مردمی است که در درون خود و در روابط خود اصول دموکراسی و رعایت حقوق را نهادینه کرده باشد.
به مجموعه ضرورت‌های برشمرده فوق باید این موارد را هم بعنوان ضرورت آموزش‌های حقوق بشر در سازمان‌ها اضافه کرد:
۱. شناخت ناکافی از مراجع بین‌المللی و ظرفیت‌های آن برای جلب حمایت در دفاع از حقوق بشر که علت آن تلاش‌های سرکوب‌گرانه دولتی در به انزوا کشاندن جامعه مدنی و بویژه مدافعان و سازمانهای حقوق بشری است.
۲. سازمانهای حقوق بشری بعنوان بخشی از سازمانهای جامعه مدنی از ضعف شیوه‌های اداره مطلوب سازمانی و به‌ویژه نبود پاسخگویی و شفافیت رنج می‌برند. به معنای دیگر شیوه‌های اداره و مدیریت سازمانهای مدافع حقوق بشر شیوه‌های مطلوب و مبتنی بر روش‌های دموکراتیک و شفاف نیست. مهمترین دلیل ضعف مدیریت دموکراتیک سازمان‌ها حتی آن دسته از سازمان‌هایی که با هئیت مدیره انتخابی مدیریت می‌شوند، فشارهای سرکوب سازمان‌ها در طول تاریخ بوده که به فعالان فرصت تمرین دموکراسی نداده است. سرکوب سازمان‌ها همواره منجر به فعالیت‌های محفلی بجای فعالیت‌های شفاف و جریان سازی قدرت سازمانی از راس هرم به بدنه شده‌است و به همین جهت پاسخگویی بعنوان ابزار اداره مطلوب سازمانی حلقه مفقوده سازمانهای مدافع حقوق بشر و همچنین سایر سازمانهای جامعه مدنی است.
۳.سازمانهای جامعه مدنی فاقد روش‌های مناسب نظام‌مند در ایفای نقش خود بعنوان ناظر و ارزیابی کننده اجتماعی درهمه عرصه‌های دولتی و عمومی هستند.
۴.فعالان جامعه مدنی و مدافع حقوق بشر که به دلایل متعددی به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند در ادامه فعالیت‌های خود از همه ضعف‌های فعالان جامعه مدنی رنج می‌برند. بیشتر آن‌ها هنوز شناخت دقیقی از ساز و کارهای بین‌المللی و شیوه‌های کار منظم و سازماندهی شده اعضای جامعه مدنی برای ایفای نقش خود ندارند و عمدتا پس از تشکیل گروه‌های کوچک فعالیت‌های آن‌ها با انشعاب‌ها و عدم تداوم‌ها مواجه می‌شود.
عرصه سوم برای تبدیل پدیده خودجوش آموزشی، ترویجی و حمایتی و برای رفع ضعف آموزش‌های رسمی حقوق بشر و تقویت سازمانهای حقوق بشری در ایران و خارج از کشور اقدام به طراحی برنامه‌های آموزشی جامع در همه حوزه‌ها و برای سطوح مختلف و با استفاده از روش‌های موثر مشارکتی کرده است. این آموزش‌ها در همکاری با سازمانهای علمی آموزشی در سطوح دانشگاه‌های مختلف صورت می‌گیرند و در پایان دوره به شرکت کنندگانی که با موفقت دوره را طی کرده‌اند، مدرک آموزشی مشارکت در دوره ارائه می‌شود.
هدف دوره‌های آموزشی
هدف اصلی دوره آموزشی ارتقاء دانش و مهارت فعالان سازمانهای جامعه مدنی ایرانی در داخل و خارج از کشور در حوزه‌های حقوق بشر، دموکراسی و صلح است به گونه‌ای که آن‌ها را به سوی اقدامات عملی در اجرای حقوق بشر قادر ساخته و زمینه‌های برقراری دموکراسی را در همه حوزه‌های اجتماعی فراهم سازد.
دوره‌های آموزشی و شیوه‌های ارائه آن‌ها
دوره‌های آموزشی عرصه سوم به دو صورت آن لاین و حضوری ارائه می‌شوند. این دوره‌ها براساس نیازسنجی سازمانهای غیردولتی طراحی شده‌اند.
در تنظیم برنامه‌های دوره‌های آموزشی سه گروه مخاطب اصلی در نظر گرفته شده‌اند:
۱. عموم مردم ایران،
۲. فعالان و مدافعان حقوق بشر که بطور سازماندهی شده فعالیت می‌کنند اعم از داخل و خارج از کشور
۳. سازمانهای غیر دولتی در عرصه‌های توسعه اجتماعی که نه تنها نیاز به ارتقاء ظرفیت اداره شیوه مطلوب و ایفای نقش اجتماعی خود دارند بلکه نیازمند شناخت رابطه حوزه کاری خود و حقوق بشر هستند، مثلا در سازمانهای فعال در محیط زیست، بهداشت، مسکن، معلولین، برنامه‌های توسعه، برنامه‌ها باید بصورت ادغامی از موضوعات تخصصی و حقوق بشر باشند.
دوره‌های آموزشی عرصه سوم دربرگیرنده چهار مرحله است:
۱. آموزش مشارکتی آنلاین آموزشگران حقوق بشر،
۲. تداوم آموزش آموزشگران حقوق بشر با مشارکت در آموزش‌ها و شبکه‌های آموزشی و نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی اعم از آنلاین یا حضوری،
۳. تداوم آموزش آموزشگران حقوق بشر با برگزاری جلسات منظم اینترنتی در انتقال تجربه‌های آموزشی آموزشگران و ایجاد شبکه‌های آموزشی آموزشگران
۴. ارزیابی مستمر توانایی عملی فعالان آموزش دیده در نهادینه کردن آموزش‌ها توسط یکدیگر در شبکه‌های ارتباطی
محورهای آموزش
محورهای آموزشی عرصه سوم بر اساس نیازسنجی که تاکنون صورت گرفته، طراحی شده‌اند، اما در جریان آموزش و با طرح نیازهای جدید بویژه در اولین دوره آموزش آموزشگران و با تداوم شبکه‌های ارتباطی آموزشی دوره‌های بیشتری طراحی و ارائه خواهند شد.
برخی از محورهای آموزش آنلاین حقوق بشر عبارتند از:
۱) مبانی و بنیان‌های حقوق بشر
۲) مکانیسم ارتباط با سازمانهای بین المللی و منطقه‌ای حمایتی حقوق بشر
۳) ترویج حقوق بشر با تاکید بر مهارت‌های ترویج و حمایتگری
۴) سازو کارهای گزارش دهی
۵) حقوق بشر مدافعان حقوق بشر
۶) حقوق کودک و قوانین بین المللی
۷) نظارت و ارزیابی توسط سازمانهای غیر دولتی با تاکید بر حسابرسی اجتماعی
۸) شیوه اداره مطلوب سازمانهای غیر دولتی حقوق بشری
۹) طراحی پروژه و مدیریت پروژه برای سازمانهای غیر دولتی حقوق بشری
دوره‌های آموزشی آنلاین دوره‌های سالیانه‌است و هر دوره برای سه ماه طراحی شده است. دوره‌ها بطور همزمان ارائه خواهند شد و افراد می‌توانند همزمان در چند دوره شرکت کنند.
اولین دوره آموزشی برای آموزشگران حقوق بشر ارائه خواهد شد که همه این بخش‌ها را در بر می‌گیرد. این آموزشگران حقوق بشر علاوه بر مفاهیم و مباحث فوق از آموزش تکنیک‌های آموزشی نیز بهره مند خواهند شد. گروه‌های دو نفره آموزشگران در طول سال یک دوره آموزشی برگزار خواهند کرد که این دوره‌ها حضوری خواهند بود.
منابع آموزشی آن لاین تا حد ممکن به فارسی تهیه خواهند شد اما منابع اضافی آموزشی به انگلیسی نیز در دسترس قرار خواهد گرفت. بحث‌های گروهی و مشارکتی و شیوه‌های سوال و جواب با متخصصین بین‌المللی هر حوزه نیز در آموزش‌های آن لاین پیش بینی شده‌است. شرح درس هر بخش پس از اولین دوره آموزشی آموزشگران ارائه خواهد شد.
شرکت کنندگان در دوره‌های آموزشی
شرایط شرکت کنندگان هر دوره آموزشی پس از اولین دوره آموزشگران و همراه با شرح درس ارائه خواهد شد.
امکانات مورد نیاز برای آموزش‌های آنلاین
امکانات اموزشگران برای دسترسی به آموزش آن لاین و نحوه استفاده از آن‌ها پس از طراحی کامل برنامه همراه با شرح دروس ارائه خواهد شد.
