واتسلاو هاول، مرد مبارزات مخملی
نعیمه دوستدار– با مرگ واتسلاو هاول نویسنده ورئیس جمهورسابق چک که در یکشنبه ۱۸دسامبر۲۰۱۱ درسن۷۵سالگی درگذشت، جهان یکی از بزرگترین رهبران آزادی خواه ومدافعان جنبش های مدنی خشونت پرهیز را از دست داد. هاول روشنفکری بود که توانست رؤیاهای خود را زندگی کند. او ازمعدود نویسندگان جهان بود که علاوه برهنر نوشتن وخلاقیت ادبی توانست یک جنبش اجتماعی و ضد دیکتاتوری را درکشورش رهبری کند وپس از سقوط رژیم کمونیستی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شود.
خواندن یا شنیدن تجربه‌های مشترک، انگیزه‌بخش حرکت‌های اجتماعی است. شریک شدن دررویای مشترک آزادی و صلح، حتی برای ملت‌هایی که هنوز آن را به طور کامل احساس نکرده‌اند، زیباست.بی شک به همین دلیل است که فعالان مدنی ایران، از خواندن سرگذشت جنبش‌های مدنی دردیگر نقاط دنیا، لذت می‌برند و یا خبرهایش را دنبال می‌کنند.
واتسلاو هاول، نمایشنامه‌نویس معترض سال‌ها زندانی رژیم کمونیستی بود و سرانجام بعد از رهبری مبارزه بدون خونریزی انقلاب مخملی، سمبل صلح و آزادی و رئیس‌جمهور چک شد. پس از انتشار خبر مرگ هاول به علت بیماری بسیاری از رهبران جهان برای درگذشتش پیام فرستادند و کارل بیلدت، وزیر خارجه سوئد، هاول را یکی از بزرگترین اروپاییان معاصر نامید؛ کسی که صدای آزادی‌خواهی او برای یک رسیدن به یک اروپای متحد و آزاد درجهان پیچید.
نویسنده ممنوع!
نمایشنامه‌های هاول برای دو دهه ممنوع بودند. نمایشنامه‌های پوچ‌گرای او که شخصیت‌هایش اغلب ناتوان و درتلاش برای برقراری ارتباط، در زبان تهی از معنا و مفهوم دوره کمونیسم بودند، در سال‌های۱۹۶۰ به روی صحنه می‌رفتند؛ دورانی کم و بیش آزاد و معروف به بهار پراگ که با مداخله نظامی اتحاد جماهیر شوروی درسال ۱۹۶۸ پایان یافت. بعد از آن نمایشنامه‌های هاول بر اثر سانسور، ممنوع و ناپدید شدند وجلوی انتشارشان گرفته شد.
هاول چندین بار بعد از انتشار منشور۷۷ به زندان افتاد؛ بیانیه‌ای که از حکومت کمونیستی می‌خواست به استانداردهای جهانی حقوق بشر پای بند بماند. تنها شش ماه پس از آخرین باری که هاول زندانی شد، یعنی در نوامبر ۱۹۸۹، او گردهمایی صدها هزار نفر از معترضان را درخیابان‌های پراگ برای یک انقلاب صلح‌آمیزسامان داد. تظاهراتی که سرانجام به حاکمیت حزب کمونیست طرفدارشوروی در چکسلواکی پایان داد. یک ماه بعد، او به عنوان رییس‌جمهور منتخب مردم در کاخ ریاست جمهوری پراگ بود.
واتسلاو هاول، نماد جنبش خشونت پرهیز و شیوه انتقال قدرت به شکل صلح‌آمیز بود. او توانست به کشوری کوچک با ۱۰میلیون جمعیت، درصحنه سیاست جهانی اعتبار بخشد. کلام معروف او این بود:راستی و عشق بر دروغ و نفرت غلبه خواهد کرد. هاول چندان علاقه‌ای به رییس‌جمهور شدن نداشت و به گفته دوستانش ترجیح می‌داد دریک بار بنشیند و مردم را با هم آشتی دهد. هاول فکر می‌کرد سیاست او را از کارش به عنوان یک نویسنده بازخواهد داشت؛ اما حتی زندگی روزمره اش هم با سیاست آمیخته بود.
واتسلاو هاول، مدال آزادی فیلادلفیا را درسال۱۹۹۴ دریافت کرد و نامزد جایزه صلح نوبل هم شد.جایزه معروف اولاف پالمه در سوئد و مدال ریاست جمهوری برای آزادی، بالاترین مدال اجتماعی در ایالات متحده آمریکا هم از جایزه‌های دیگری بود که به پاس فعالیت‌های مدنی به او داده شد. هم چنین، او در سال ۲۰۰۳ جایزه صلح گاندی را به خاطر حمایت‌هایش از حقوق بشر در بدترین شرایط و فعالیت‌های صلح‌دوستانه، از دولت هند دریافت کرد.
پیتر نکای، رییس جمهور فعلی جمهوری چک، هاول را سمبل ایجاد و تداوم جمهوری دموکراتیک در این کشور می‌داند و مرگ او را یک ضایعه بزرگ توصیف می‌کند؛ کسی که بی‌تردید یکی از چهره‌های برجسته سیاست جهان در این قرن بود.
حمایت‌کننده ای صبور
شخصیت‌هایی که به دلیل مبارزات مسالمت‌آمیز و صلح‌طلبانه درمیان جهانیان اعتباری به دست می‌آورند، معمولا از این نام و اعتبار برای حمایت از جنبش های مشابه در کشورهای دیگر استفاده می‌کنند. توجه این افراد به مسائل مدنی و حقوق بشری باعث توجه جهانی به آن کشور می‌شود، و نظر رسانه‌ها و نهادهای اثرگذار را به سوی خود جلب می کند. هاول، یکی از این شخصیت‌های جهانی بود که گر چه درسال‌های پایانی عمر خود، حضور مستقیمی درعرصه سیاست نداشت، اما در دنیا به عنوان حمایت‌کننده صبور مقاومت‌های بدون خشونت مشهور بود. بیل کلینتون، شخصیت و روش مبارزه او را به گاندی و نلسون ماندلا تشبیه می‌کرد. او نیز مانند گاندی و ماندلا، الهام‌بخش فعالان مدنی سراسر دنیا بود.
هاول برای مردم ایران هم نامی آشناست؛ تأثیر‌پذیری از انقلاب مخملی چک که اوآن را رهبری و حمایت می‌کرد، از اولین اتهامات به معترضان ایرانی بعد از انتخابات جنجالی سال ۱۳۸۸ بود.معترضان ایرانی، متهم شده بودند که از انقلاب مردم چک و انقلاب‌های رنگینی که بعدها دراروپای شرقی اتفاق افتاد، الهام گرفته‌اند. واتسلاو هاول، در همان دوران درباره حوادث ایران اظهار‌نظر کرد.او درگفت‌و گویی که با رادیو اروپای آزاد انجام داد از انتخاب محمود احمدی‌نژاد ابراز نگرانی کرد و اعلام همبستگی با فعالان حقوق بشر، دانشجویان و سایر مبارزان سیاسی را بسیار مهم دانست. او با معترضان به نتایج انتخابات همدلی کرد و خطاب به دولت‌های جهان گفت: نفت نباید مهم‌تر ازحقوق بشر باشد.
واکنش هاول به مسائل ایران، هم سبب دلگرمی فعالان مدنی در ایران وهم باعث توجه بیشتر شخصیت‌ها و مجامع بین‌المللی به رویدادهای سیاسی و اجتماعی در ایران شد.
همیاری هاول اما درحمایت از روشنفکران و زندانیان سیاسی ایران به قبل از انتخابات سال ۸۸ بر می‌گردد؛ زمانی که او از حکومت ایران خواست اکبر گنجی را که آن زمان زندانی بود، آزاد کند.
سال گذشته هم، هاول در مراسم پایانی گردهمایی “فوروم ۲۰۰۰” در پراگ، از مقامات جمهوری اسلامی خواست نسرین ستوده را آزاد کنند. او در سخنرانی اش اعلام کرد که از شیرین عبادی، برنده ایرانی جایزه صلح نوبل، شنیده که نسرین ستوده دراعتراض به شرایط زندان در اعتصاب غذا به سر می‌برد وحال او خوب نیست. هاول تاکید کرد “فوروم ۲۰۰۰” از آزادی این وکیل زندانی در ایران حمایت می‌کند. گردهمایی “فوروم ۲۰۰۰” به ابتکار واسلاو هاول، از سال ۱۹۹۷، هرسال با حضور فعالان صلح، حقوق بشر و چهره‌های برجسته جهانی برگزار می‌شود.
درخواست واسلاو هاول برای آزادی نسرین ستوده و ابراز امیدواری‌اش برای آزادی همه زندانیان سیاسی در ایران، با واکنش مثبت حاضران وصاحبان رسانه‌ها در گردهمایی “فوروم ۲۰۰۰” رو به رو شد. شیرین عبادی، سخنان واسلاوهاول درباره ایران را، از دلایل جلب توجه بین‌المللی به مبارزات مسالمت‌آمیز مردم ایران و نیز وضعیت خطیر و ناگوار زندانیان سیاسی دانست.
تجربه مبازره بدون خشونت واسلاو هاول اکنون به عنوان یکی از نمونه‌‌های موفق جنبش‌های اجتماعی-سیاسی، پیش روی ایرانیان است؛ تجربه‌ای مشترک وآشنا برای همه جنبش های دموکراتیک که او با اعلام حمایت از وضعیت معترضان و زندانیان سیاسی درایران و سایرنقاط دنیا همواره درخدمت آن باقی ماند.
