عرصه سوم– مهمترین هدف مبارزات مسالمت آمیز شهروندی اعمال فشار بر سیاست مداران و کارگزاران حکومت ها درتصویب و اجرای قوانینی است که سطح زندگی مادی و معنوی شهروندان را بدون درنظر گرفتن تفاوت‌های فردی و اجتماعی آنان بهتر کند. به این معنی تمام اقشار مردم از هر تیپ و دسته ، قومیت ، دین و جنسیت دربرابر قانون از حقوق برابر برخوردارند. اعمال فشار بر دستگاه دولتی و سیاسی به اشکال گوناگونی بروز می‌کند. و اغلب درجه اهمیت موضوع مورد مناقشه، نوع برخورد و روشهایی را که افراد برای اصلاح قانون یا تدوین سیاستی جدید در ذهن دارند را تعیین می کند. بدیهی است که تمام مسائل در جامعه از اولویت یکسان برخوردار نیستند و یک شبه و تنها با مصوبات قانونی حل نمی شوند. از سوی دیگر برای پیشرفت اصلاحات اجتماعی فرهنگ سازی و نهادینه کردن ارزش‌های جدید فکری هم ضروری اند. فرهنگ سازی نیز یک شبه انجام نمی گیرد. برای پیشبرد امور اجتماعی و دموکراتیک کردن هرچه بیشتر قوانین باید بتوان اعتراض های مردمی را هدایت و تقویت کرد. و هم آگاهانه از رواج روشهای خشونت آمیز و تخریب اموال عمومی خودداری کرد.
برای مثال دراغلب جنبش های شهری چالش با قدرت رسمی با مقابله منفی، خودداری از همکاری و اطاعت از سیاست‌های رسمی و عرف جامعه به موازات فعالیت‌های هدف مند اعتراضی به پیش می روند. بنابراین ترکیبی از روشهای گوناگون همواره مورد نیاز است. تجربه عملی در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که می‌توان درمبارزه مسالمت آمیز راهکارهای متفاوتی را برگزید و هم بایکدیگر ترکیب کرد.
اهرم‌های فشار گزینه ای در برابر روشهای خشنونت آمیز
جین شارپ محقق سرشناس درزمینه مبارزات مدنی با بررسی و مطالعه عمیق جنبشهای اجتماعی دهه های اخیر،در مورد چگونگی ابداع و پیشبرد راهکارهای موسوم به اهرم‌های فشار برپایه تجربه عملی درکشورهای مختلف آنها را دسته بندی می کند.
شارپ از گسترش اعتراض، پرهیز از همکاری و نافرمانی مدنی، دخالت درامور جاری بدون به کارگیری خشونت، نام می برد. این روش‌ها در بیشتر مبارزات مدنی مرسوم و با تاثیر از پشتوانه فرهنگی و سنت‌های مردم شکل می گیرند. برای مثال:
مبارزات و اعتراض برای نشان دادن مخالفت فرد یا جمع با استفاد از نمادها و سمبل ها. راه پیمایی ها، نقاشی روی دیوار، چسباندن پوسترها و پخش اعلامیه، تحصصن و غیره از جمله روشهایی هستند که درسراسر دنیا به کار گرفته می شوند. یکی از شیوه های مشهور درایران الله اکبر گویی درمخالفت با وضعیت حاکم بر پشت‌بام هاست، نماد اعتراضی مورد پسند مردم که هم در دوران انقلاب علیه رژیم سلطنتی و هم پس از آخرین انتخابات ریاست جمهوری درایران درسال 1388 ازآن استقبال شد و در نشان دادن همبستگی و اتحاد اقشار گوناگون تاکنون بسیار هم مؤثر واقع شده است.
– خودداری از همکاری با حاکمیت سیاسی. اغلب شاهدیم که مردم ناراضی با عدم شرکت خود در مراسم رسمی، جشنهای حکومتی، و یا انتخابات از همراهی با دولت مردان حاکم خوداری می کنند. شهروندان ناراضی به این ترتیب علیه تبلیغات دولتی و یا جنجال های رسانه‌های حکومتی به میدان می آیند. در رژیم های سرکوبگر تبلیغات و رسانه‌های دولتی برای تحکیم قدرت، ادعای حقانیت و مشروعیت به طور وسیعی به کار گرفته می شود، بنابراین مبارزه منفی مردم در افشای سیاست‌های دروغین بسیار موثر است. در زمان ما برای نشان دادن عدم استقبال مردم از انتخابات و تحریم آن، نقش رسانه‌های اجتماعی مانند فیس بوک و غیره بسیار تعیین کننده است. این رسانه‌ها در جنبشهای اعتراضی موسوم به بهار عربی و یا در جنبش مردمی سبز پس از آخرین انتخابات ریاست جمهوری درایران اعتراضات به حق را به خوبی منعکس و تبلیغات دولتی را خنثی کردند.
– شکل دیگر عدم همکاری دست کشیدن از کار و اعتصاب کردن است. مبارزات کارگری اغلب با اعتصاب همراه است. در جنبشهای مدنی صلح آمیز اعتصاب های طولانی می توانند فلج شدن مراکز اقتصادی، فراگیر شدن اعتراض عمومی و سرانجام سرنگونی قدرت مندان حاکم را درپی داشته باشند. مبارزات کارگران لهستانی در دهه هشتاد قرن بیستم برای آزادی اتحادیه های صنفی درنهایت به جنبش عظیم سیاسی و فروپاشی حاکمیت کمونیست‌ها دراین کشور و به تبع آن در بخش‌های دیگر اروپای شرقی در دهه نود منجرشد.
برخورد آگاهانه در انتقاد از مسئولان و رهبران یا به معنای دیگر دخالت فعالانه در اوضاع جاری روش مؤثر دیگری در مبارزات شهروندی است. برخورد انتقادی نباید تنها از سوی روشنفکران و روزنامه نگاران انجام شود. اعتراضات مکتوب شهروندان، انتقاد آنها از قوانین و یا عملکرد دستگاه‌های اجرایی درسطح وسیع می‌تواند در گسترش مبارزات شهروندی بسیار مؤثر باشد. برای نمونه نوشتن نامه‌های اعتراضی و جمع آوری امضا علیه زندانی بودن فعالان اجتماعی و مدافعان حقوق بشر که یکی از روشهای متداول است. یا نوشتن نامه سرگشاده به رهبران جامعه از طرف افراد سرشناس که در برانگیختن مردم، ایجاد احساس مسئولیت و کاهش ترس از اعتراض کردن و هم در افشای فساد و بی‌عدالتی بسیار مؤثر است. این روش‌ها در سالهای اخیر بارها و بارها از سوی مدافعان دموکراسی درایران به کار گرفته شده اند. نقش افراد مشهور و موردعلاقه مردم یعنی هنرمندان و یا نویسندگان در پشتیبانی از کارزارهای اجتماعی درجلب آنان به مبارزات شهروندی مؤثر است.
مثال‌های دیگر درمورد روش دخالت فعالانه، اعتصاب غذا ، تجمع در مراکز اداری، سازمان دهی اعتراضات جمعی و غیره هستند که بسته به شرایط و زمان اشکال متفاوتی پیدا می کنند. برای مثال در سالهای اخیر به راه انداختن کارزارها یا کمپین های مختلف برای تغییر قوانین، اعتراض به زندانی بودن کنشگران سیاسی و اجتماعی درایران به روشی متداول بدل شده است.
بعضی ازاین کارزارها مانند : «کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض آمیز» توانست نابرابری حقوقی و فرهنگی علیه زنان ایرانی را درسطح ملی و بین‌المللی مطرح و شبکه‌های متعدد داوطلبان را آموزش داده و برای جمع آوری امضا به خیابان بفرستد. افزون برآن کمپین های اینترنتی در رسانه‌های اجتماعی هم درمیان نسل جدید طرفداران زیادی دارد. ازآخرین کمپین های مطرح دراین زمینه می‌توان از کمپین ضد حجاب اجباری نام برد که در مدت کوتاهی مورد استقبال شهروندان ایرانی قرار گرفت.
خلاقیت، ابتکارعمل و پشتکار در شیوه‌های مبارزات شهروندی به همراه صبوری و اعتقاد به مؤثر بودن اعتراضات حتی در شرایط سخت و غیر قابل تحمل ازجمله نکات مهم دیگر دراین بحث هستند. پیشبرد مبارزات شهروندی در شرایط سخت همواره در ابتدا امری غیر ممکن و دشوار به نظر می آید. اما تجربه عملی در دنیای ما نشان می‌دهد که این مبارزات در دراز مدت اغلب ثمربخش بوده و موثر واقع شده اند.
