عرصه سوم: بعد از گذشت بیست روز از برخورد دو قطار سمنان و تبریز کشمکش‌ها بر سر دلایل وقوع این تراژدی همچنان ادامه دارد. برخورد قطارهای سمنان ـ مشهد و تبریزـ مشهد که در ساعت هفت و بیست و دو دقیقه صبح روز 5 آذر در منطقه هفت‌خوان سمنان اتفاق افتاد، یکی از بزرگترین و تلخ ترین سوانح از این دست در تاریخ راه آهن ایران محسوب می‌شود. تعداد نهایی کشته شدگان این حادثه از سوی نماینده تبریز 49 نفر اعلام شد و تعداد مصدومین را نیز در همان ابتدا 75 نفر اعلام کردند. در بررسی های اولیه مأموران کنترل ترافیک شاهرود، اپراتور CTC، قطار ۴۸۰۲ و قطار ۳۲۴۲ مقصر شناخته شدند. بلافاصله بعد از وقوع این سانحه، محسن پورسیدآقایی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت راه‌آهن استعفا داد و استعفای وی پذیرفته شد. اکبر ترکان به همراه کمیته ای از سوی حسن روحانی مسئول بررسی این حادثه شد و کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن در بدنه وزارت راه و شهرسازی مسئول بررسی کارشناسی سانحه شد، از سوی دیگر ارائه گزارشی از دلایل و چگونگی وقوع این حادثه به مجلس نیز به کمیسیون عمران واگذار شد.
بعد از فروکش کردن التهاب‌های اولیه، در حالی که هنوز گزارش‌های دقیق‌تری از چند و چون حادثه منتشر نشده بود در میان مسئولان حرف و حدیث‌ها بر سر این سانحه بالا گرفت و موضوع ابعاد سیاسی پیدا کرد. مسئولان وزارت راه و نمایندگان دولت تنها علت وقوع حادثه را خطای انسانی می‌دانند و مصرند که سیستم های کنترلی قطار، هیچ نقشی نداشته است از سوی دیگر نمایندگان مجلس این ادعا را رد می‌کنند و اعتقاد دارند که ماجرا چیز دیگری بوده است. نایب رئیس فراکسیون مستقلین ولایی مجلس مدعی شد که دستگاه‌های خریداری شده توسط وزارت راه از چین خریداری شده و «تقلبی» بوده است و در طی هجده ماه، چهار هزار خطا داشته است؛ یعنی به قرار روزی هفت و نیم خطا و هیچ کاری برای رفع این خطاها انجام نشده است. وی بروز خطای انسانی را هم به دلیل عدم آموزش ضمن خدمت سوزنبانان طبیعی دانست. در هفته‌های اول و دوم بعد از حادثه دادستان عمومی و انقلاب سمنان از بازداشت پنج نفر با قرار تامین کیفری در رابطه با این پرونده خبر داد.
در همین رابطه گزارش کمیسیون عمران در مجلس در حالی که آماده ارائه بود بارها به دلایل نامعلومی به تعویق افتاد و سرانجام در روز 24 آذر در فرایندی غیرعادی درصحن مجلس قرائت شد، این در حالی بود که گزارش پیش از قرائت در مجلس در خروجی خبررسانه‌های منتقد دولت قرار گرفته بود.
در این گزارش که حاصل تحقیقات کمیسیون عمران است به «تقسیم سهم تقصیر» دستگاه‌های مختلف در بروز این حادثه پرداخته شده و تذکراتی نیز به دولت داده شد و به آخوندی، وزیر راه و شهرسازی تاکید شد که باید مدیران میانی که «می‌توانند در روند رسیدگی اعمال نفوذ کنند» را عزل کند.
اما در شرح سانحه در این گزارش آمده است که: «قطار شماره 4802 تبریز ـ مشهد …در محور تهران ـ مشهد قبل از ایستگاه هفت‌خوان و به دلیل ایراد ترمز ناشی از برودت هوا و نقص فنی احتمالی متوقف شده و به اپراتور مرکز کنترل اعلام وضعیت می‌کند. قطار شماره 3242 سمنان ـ مشهد با 5 واگن در ساعت 7:14 همان روز و در دو تراک قبل از قطار تبریز ـ مشهد متوقف شده و با کارشناس کنترل مرکزی CTC وارد مذاکره می‌شود. نهایتاً دستور حرکت در تراک‌های قرمز همراه با خاموش نمودن سامانه کنترل اتوماتیک قطار، به قطار سمنان ـ مشهد اعلام می‌شود. این قطار ساعت 7:18 حرکت خود را آغاز نموده و پس از ورود به قوس محل توقف قطار تبریز ـ مشهد که به دلیل وجود تپه‌های مجاور، فاقد دید مستقیم مناسب بوده، در ساعت 7:22 و با سرعتی حدود 130 کیلومتر در ساعت به انتهای قطار جلویی برخورد نموده که تعدادی از واگن‌های انتهایی قطار تبریز ـ مشهد منهدم و تعدادی نیز دچار حریق غیرقابل کنترل می‌شود.»
در ادامه این گزارش بر ضرورت توسعه «کیفی و کمی حمل‌ونقل ریلی» و «استفاده حداکثری از توان داخلی» تاکید شد و در ادامه با وجود پذیرش نقش نظارت و پاسخگویی دولت، به رئیس جمهور یادآوری شد که به‌موجب قوانین و مقررات، «مراجع مسئول در بررسی و اعلام علل سانحه مشخص شده‌اند.»
گزارش در «تعیین سهم تقصیر» در رابطه با این سانحه «قصور بخش‌های مختلفی در حوزه‌های دولتی و غیردولتی راه‌آهن» را موثر می‌داند و بر نقش پیشگیرانه «سازمان بازرسی کل کشور» نیز تاکید دارد. عواملی مانند حرفه‌ای نبودن انتصاب‌های راه‌آهن و عدم رعایت ارتقای سلسله مراتبی و همچنین توجه نکردن به مشاغلی مانند متصدیان ترافیک که تیجه عملکرد آنها منجر به تأمین امنیت جانی مسافران می‌شود را نیز در وقوع این اتفاق موثر دانست. آنچه که از نظر این کمیسیون زمینه‌ساز عدم رعایت مقررات ایمنی شده خطای پرتکرار و «عرف» شده «عادی شدن خاموشی سیستم کنترل قطار» در کنار «ناامنی شغلی کارکنان ذیربط و دستورات غیررسمی مدیران بالادستی» بوده است. کنترل فنی قطار قبل از حرکت و غیرعادی بودن توقف قطار تبریز ـ مشهد در چنین دمایی نیز در تعیین سهم قصور مورد توجه قرار گرفته است.
فارغ از سبب‌سازها و موارد موثر بر وقوع حادثه پیش از وقوع آن، کمیسیون با تاکید بر اینکه «تلفات جانی ناشی از ضربه برخورد بسیار کم بوده است» دلیل بالا بودن تلفات جانی را «شرایط تشدید کننده‌ای مانند نبود جاده دسترسی، امداد و نجات نامطلوب و دیر هنگام، کمبود تجهیزات لازم در واگن‌ها مانند اطفاء حریق و چکش شکستن شیشه، عدم وجود یا اجرای استانداردهای لازم الاجرا، به‌کارگیری مواد غیراستاندارد و قابل اشتغال در بازسازی واگن‌ها، فرسودگی و آسیب‌پذیری واگن‌ها، وجود نقاط کور مخابراتی و رادیویی در مسیر خطوط ریلی بالاخص در محل سانحه» عنوان کرد.
عبور از «هفت‌خوان»
سانحه برخورد قطار سمنان ـ تبریز بعد از فاجعه انفجار قطار نیشابور که بزرگترین سانحه راه آهن ایران محسوب می‌شود از مرگبارترین این حوادث بود. در انفجار قطار نیشابور که در بهمن ماه سال 1382 اتفاق افتاد ۳۲۰ نفر کشته و ۴۶۰ نفر زخمی شده بودند. بخش بزرگی از کشته شدگان را نیروهای امدادی و انتظامی و مردمی تشکیل می‌دادند که برای کمک‌رسانی و تماشای تصادف دو قطار در آنجا جمع شده بودند، که بناگاه انفجاری رخ داد و چنین خسارتی به بار آورد. دلیل یا دلایل این انفجار تا به حال به درستی مشخص نشده است.
حال به نظر می‌رسد در فرآیند علت یابی سانحه قطار «هفت خوان» نیز با ورود عامل تصفیه حساب‌های سیاسی بخشی از مجلس با دولت و سهم خواهی در استیضاح آخوندی این بررسی‌ها نیز راه سلامت را طی نکند و به جای تمرکز بر اتفاق و مقدمات و موخرات آن بدون سوگیری مشخص و بر اساس شواهد موجود، مسیر تحقیقات از مجرای اختلافات و باج‌دهی‌ها و باجگیری‌های مسئولان بگذرد و حتی بعد از طی کردن «هفت خوان» نیز مانند قطار نیشابور به مقصدی نرسد. پیگیری سوالاتی که (هر چند باهدفی غیر از روشنگری) از سوی نمایندگان مطرح شد و تلاش برای یافتن پاسخ‌های آنان و ریشه یابی مشکلات سیستم ریلی ایران به عنوان اصلی ترین و ارزان ترین سیستم حمل و نقل بین شهری فارغ از درگیری‌های سیاسی و ارائه مستندات دقیق و کارشناسی شده و پرهیز از کلی‌گویی تنها راه جلوگیری از تکرار احتمالی این فجایع است.
