دیده بانی مجلس چرا؟
مجلس را خانه ملت خوانده اند چون فرض این است که نمایندگان مجلس، عصاره ملت و صدای آنها در حکومت اند.فرض بر این است که آنها به نمایندگی از مردم، سیاست ها و قوانین را تنظیم و بر حسن اجرای امور نظارت کنند. فارغ از اعمال نظارت استصوابی، توسط شورای نگهبان، که به حذف بخش عمده ای از جریان های سیاسی و نیروهای فکری جامعه از حق انتخاب شدن منجر و در نتیجه، دموکراتیک، آزاد، سالم و عادلانه بودن انتخابات مخدوش شده، باز مجلس خانه ملت است، چراکه آنها در قبال «همه مردم ایران» مسوول اند و سالم نبودن انتخابات، از بار مسوولیت آنها کم نمی کند.
در نظام های دموکراتیک، دموکراسی به حق انتخاب شدن و انتخاب کردن محدود نمی شود. «مسوولیت پذیری»، «پرسشگری»، «پاسخگویی» و «شفافیت» ارکان دیگر تشکیل دهنده دموکراسی هستند. مسولیت پذیری فقط محدود به منتخبان و راهیافتگان به مجلس نیست، بلکه شهروندان نیز مسوول اند تا به طرق ممکن بر نمایندگان شان نظارت و آنها را مورد پرسش قرار دهند تا با برخورداری از مجلسی شفاف و پاسخگو، نهادی حافظ منافع ملی و متضمن حقوق شهروندان داشته باشیم.
در نظام های دموکراتیک، وظیفه اصلی نظارت و پرسشگری را رسانه ها و مطبوعات انجام می دهند. ولی در جوامع شبه دموکراسی یا نیمه دموکراتیک که آزادی رسانه و آزادی بیان با چالشی جدی روبروست، شهروندان به طرق ممکن می بایست این خلاء را از طریق مشارکت در پروژه های مدنی و تشکیل نهادهای مدنی پر کرده و با ایجاد و حفظ رابطه دوطرفه با وکلای شان در مجلس و شوراها، ضمن پرسشگری، آنها را به پاسخگویی و شفافیت در عمل وادار سازند.
«درصحن» با چنین پیش فرضی و باهدف توسعه دموکراسی، تقویت جامعه مدنی و بالابردن شفافیت و پاسخگویی، حدودا از دوسال پیش توسط موسسه عرصه سوم آغاز شد و امسال در سومین سال فعالیت خود، دیده بانی شوراها را نیز به ماموریت خود افزوده است تا در کنار شهروندان، شرایط نظارت مستمر بر فعالیت نمایندگان مجلس و شوراها، را ایجاد و با گزارش فعالیت های آنها، رابطه دو طرفه ای میان شهروندان و وکلای آنها برقرار سازد.
مجلس شورای اسلامی، اگرچه با استانداردهای بین المللی شفافیت فاصله دارد ولی در مقایسه با دیگر نهادهای نظام جمهوری اسلامی ایران، در وضعیت مطلوب تری قرار دارد. جلسات مجلس شورای اسلامی بطور زنده از رادیو مجلس پخش و در اختیار همگان قرار دارد. مهمترین تصمیم ها یعنی وضع قوانین در صحن علنی مجلس گرفته می شود و نطق ها و تذکرهای نمایندگان که بیشتر جنبه نظارتی دارد در فضای علنی رخ می دهد از این حیث مجلس، از معدود نهادهای شفاف نظام به حساب می آید ولی هنوز رای نمایندگان شفاف نیست. کسی نمی داند در خصوص یک طرح یا لایحه مصوب، چه نمایندگانی رای مثبت و چه نمایندگانی رای منفی داده اند. مشروح مذاکرات هیات رئیسه و کمیسیون ها هنوز دور از انظار خبرنگاران و نمایندگان رسانه ها انجام می شود و کسی نمی داند در کمیسیون ها چه می گذرد جز دستور جلسات و تایپیک های اصلی که در اختیارشان قرار می گیرد. حضور زنان اگرچه در مجلس دهم رشد چشمیگیری به نسبت ادوار قبل داشت ولی هنوز نسبت نمایندگان مرد و زن مجلس، نامتوازن است.
شفافیت موجود، سبب شده تا فرصت نظارت حداقلی بر عملکرد نمایندگان و نهاد پارلمان در ایران مهیا شود، از این رو می توان با گسترده تر کردن نظارت عمومی بر نهاد مجلس، کیفیت عملکرد نمایندگان را بالا برد و از تصویب طرح ها و لوایحی که در تضاد با منافع ملی و حقوق شهروندان است تا حدودی مانع شد. برای این مهم شناخت ارکان مجلس شورای اسلامی و آشنایی با کم و کیف نمایندگان مجلس می تواند بستر مناسبی بر نظارت بر مجلس فراهم کند، از این رو با روی کار آمدن نمایندگان جدید و تشکیل مجلس دهم، طی شش ماه گذشته، کوشیدیم با معرفی دقیق ارکان مجلس و بازیگران اصلی خانه ملت، تصویری شفاف از مجلس و اعضای آن ترسیم کنیم تا شهروندان با اتکاء به دانش حاصله، بتوانند بر مجلس نظارت موثرتری داشته باشند.
گزارش انتخابات مجلس دهم و اینفوگرافی های بدست آمده از نتایج انتخاب، تصویری کلی از جنسیت، سواد، سوابق شغلی -مدیریتی، و میانگین سنی آنها را ترسیم می کند. ردصلاحیت های گسترده، نامزدان انتخابات، قطعا پارامتری مهم در تعیین ترکیب فعلی مجلس بوده، ولی چرایی شکل گیری چنین ترکیبی، حتما در رد صلاحیت ها خلاصه نمی شود. این مجلس برآمده از ۶۲۳۰ کاندیدایی است که در انتخابات مجلس دهم از فیلتر شورای نگهبان عبور کرد. آیا در میان تایید صلاحیت شدگان، افراد با کیفیت تری وجود نداشت؟ این پرسشی است که شهروندان باید از خود بپرسند و به آن پاسخ دهند. «درصحن» در حد توان تلاش کرد تا با بالابردن مشارکت مردم در انتخابات، به ورود نیروهای کیفی تر کمک کند و در این راه با مقایسه دو مجلس نهم و دهم، از عملکرد خود ابراز خرسندی می کند ولی قطعا ترکیب مجلس با وجود نظارت استصوابی شورای نگهبان، در بسیاری از حوزه های انتخابیه می توانست بهتر از این باشد.
ما با ترسیم تصویری از فراکسیون های سیاسی و کمیسیون های تخصصی مجلس، کوشیده ایم اطلاعات جامعی را در اختیار مخاطبان قرار دهیم تا مبتنی بر آن بتوانند نمایندگان حوزه انتخابیه شان را مورد پرسشگری قرار داده و مطالبات شان را با آنها در میان بگذارند. حضور در کمیسیون های تخصصی مجلس، فضای مناسبی برای نمایندگان ایجاد کرده است تا با توسعه ارتباطاتشان با نهادهای حکومتی بالاخص نهاد دولت، منافع ملی را پیگیری و بسترساز توسعه و آبادانی حوزه انتخابیه شان باشند. اما زمانی می توان به تحقق این مهم امیدوار بود که شهروندان در حوزه های انتخابیه، وکلایشان را مورد پرسش قرار دهند. دیدگاههای خود را در حوزه مسایل جاری کشور با آنها در میان بگذارند و نسبت به طرح ها و لوایح مطرح در مجلس حساسیت نشان دهند. این گام مهمی است برای داشتن مجلسی کارآمد و در راس امور.
بخش پایانی این کتاب به معرفی بازیگران اصلی مجلس دهم اختصاص دارد. رئیس مجلس، هیات رئیسه، روسای کمیسیون ها و فراکسیون ها و کمیته ها، مهمترین بازیگران مجلس به حساب می آیند. داشتن شناخت نسبت به آنها می تواند روشنگر فضای عمومی مجلس و سمت و سوی حرکتی آنها باشد. از این رو ما با حساسیت و دقت کوشیدیم اطلاعاتی نسبتا کامل از سوابق آنها ارائه کنیم. در نگارش پروفایل نمایندگان ما بر رعایت اصل بی طرفی و بدون پیش داوری، و با رعایت دقت در منابع، روی چند نکته کلیدی متمرکز شدیم تا تصویری واقع بینانه تر نسبت به وکلای ملت در مجلس ارائه کنیم. اطلاعات خانوادگی، تحصیلی، شغلی، و اطلاعاتی از نقش آنها در انقلاب ۵۷، جنگ هشت ساله ایران و عراق، جنبش سبز و در نهایت تبین مواضع آنها در حوزه حقوق بشر، مجموعه عناوینی است که ما در نگارش پروفایل ها به آن توجه داشته ایم. اشاره ما به سوابق جنگی یا انقلابی نمایندگان یا میزان ایثارگری آنها، فقط ترسیم تصویری واقع بینانه است تا مخاطبان بتوانند شناخت مناسبی نسبت به نمایندگانشان پیدا کنند. ما این تصویر را بدون هرگونه داوری مثبت یا منفی ترسیم کرده ایم. ما در نگارش پروفایل ها کوشیدیم تا از منابع معتبر، علنی و دردسترس همگان استفاده کنیم. تحقیقات ما بر منابع طبقه بندی نشده و عمومی استوار است و کوشیده ایم تمام اطلاعات را با ذکر منبع بیان کنیم.
کتاب پیش رو حاصل شش ماه تلاش تیم کوچک ولی پرانگیزه تحریریه درصحن، است و قطعا خالی از اشکال نیست، اما می کوشیم در ادامه، نقایص آن را برطرف و در چاپ های بعدی، نسخه ای کم نقص تر ارائه کنیم. مجلس دهم تازه در اول راه است و ما همگام با شما می کوشیم به رسالت خود بر دیده بانی مجلس و البته با گسترش فعالیت هایمان بعنوان بخش کوچکی از جامعه مدنی، دیده بانی شوراها، را نیز در دستور کار داریم.
