آشویتس، ۷۵ سال پس از هولوکاست ــ گفت‌وگو با کامران اشتری ، مدیر اجرایی عرصه سوم
رادیو زمانه: ۲۷ ژانویه / هفتم بهمن در تقویم بین‌المللی به عنوان روز بین‌المللی یادبود هولوکاست ثبت شده است. ۷۵ سال پیش در چنین روزی اردوگاه آشویتس، بزرگترین، مخوف‌ترین و مجهزترین اردوگاه کار اجباری آلمان دوران نازی توسط سربازان اتحاد جماهیر شوروی آزاد شد. این اردوگاه در طول دوره اشغال لهستان توسط نازی‌ها ساخته شد و پس از مدتی به عنوان یکی از چند اردوگاه مرگ آلمان نازی در نسل کشی بیش از ۹۰۰ هزار انسان مورد استفاده قرار گرفت. برخی آمار تعداد قربانیان این اردوگاه را تا یک و نیم میلیون تن ذکر کرده‌اند، به طور قطع آشویتس بزرگترین اردوگاه مرگ نازی‌های آلمان در خلال جنگ جهانی دوم بوده است.
در سال ۱۹۷۹ میلادی، سازمان یونسکو، این اردوگاه را به عنوان «نماد بی‌رحمی انسانی نسبت به هم‌نوعان خود در قرن بیستم»، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار داد. در اول نوامبر ۲۰۰۵ از سوی سازمان ملل سالروز آزادسازی آشویتس به عنوان روز بین‌المللی یادبود هولوکاست انتخاب شد.
همه سال همزمان با این روز یادبودهای مختلفی در گرداگرد جهان در پاسداشت قربانیان هولوکاست برگزار می‌شود. از مهم‌ترین این گردهم‌آیی‌ها در محل اردوگاه آشویتس است.
امسال در هفتاد و پنجمین سال آزادی آشویتس این مراسم با حضور مقام‌های دولت‌های مختلف و بازماندگان از هولوکاست برگزار شد. کامران اشتری هنرمند، مدافع حقوق بشر، محقق و مدیر سازمان «عرصه سوم» در هلند، در مراسم امسال حاضر بود. عرصه سوم تنها سازمان ایرانی دعوت‌شده به این مراسم بود.
سازمان غیر دولتی «عرصه سوم» در سال ۱۳۸۹ / ۲۰۱۰ در آمستردام (هلند) بنیان نهاده شد. ترویج و گسترش اندیشه‌های مدنی، صلح‌آمیز، دموکراسی و حقوق بشر از جمله اهداف این سازمان است.
کامران اشتری در گفت‌وگویی که از آشویتس با زمانه داشت، به نقش سازمان‌های مدنی در عرصه روشنگری پیرامون هولوکاست اشاره کرد. به گفته آقای اشتری، برخی مقام‌های جمهوری اسلامی نه تنها هولوکاست را انکار می‌کنند و نه تنها انکارکنندگان هولوکاست را حمایت می‌کنند، بلکه به انکارکنندگان هولوکاست امکان فعالیت آزادانه هم می‌دهند.
به اعتقاد کامران اشتری سازمان‌های مدنی باید در ارتباط با مساله تبعیض در تمام جوانب آن دست به روشنگری بزنند. حمایت از جامعه بهاییان ایران ار دیگر کارهایی است که به گفته مدیر سازمان «عرصه سوم» باید در اولویت سازمان‌های مدنی ایران قرار گیرد. به گفته او ستمی که اکنون بر بهاییان ایران می‌رود با آنچه حکومت نازی‌ها در قبال یهودیان انجام می‌داد، قابل مقایسه است.
کامران اشتری محدود کردن هولوکاست به اسرائیل را شرم‌آور خوانده و می‌گوید در تاریخ بشر جنایتی به هولناکی هولوکاست اتفاق نیفتاده است.
در۳۰ ژانویه ۱۹۳۳، آدولف هیتلر به عنوان صدراعظم آلمان منصوب شد. در بازه زمانی ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۵ (پایان جنگ جهانی دوم)، آلمان نازی و هم‌پیمانانش، بیش از ۴۲ هزار اردوگاه و زندان را بنا کردند. این تخمین بر اساس تحقیق از داده‌های سردمداران نازی است. حکومت نازی‌ها از این اماکن برای مقاصد متفاوتی از جمله برای کار اجباری و بازداشت افرادی که به هر دلیل دشمن می‌پنداشتند، و همچنین برای کشتار دسته‌جمعی استفاده می‌کردند.
یهودیان تنها قربانیان کشتار نظام‌مند و صنعتی آلمان نازی نبودند. در اردوگاه‌های مرگ همجنس‌گرایان، متهمان به رفتار ضداجتماعی (آنتی‌سوشال‌ها)، و کمونیست‌ها هم کشته شدند. همزمان پزشکان نازی بر اسیران آزمایش‌های پزشکی منجر به مرگ انجام می‌دادند؛ از جمله بر دوقلوها. معلولان نیز در این سیاست اصلاح نژادی بی‌رحمانه دیگر قربانیان نازی‌ها بودند.
عکس‌های کامران اشتری از آشویتس:
در ماه مارس ۱۹۳۳، اولین اردوگاه کار اجباری به نام داخائو در نزدیکی مونیخ در آلمان بازگشایی شد. از آنجا ابتدا برای نگهداری زندانیان سیاسی استفاده می‌شد. این اردوگاه تا زمان آزادسازی در ۱۹۴۵ باز بود و طولانی‌ترین مدت فعالیت را داشت.
نازی‌ها برای پیشبرد برنامه «راه حل نهایی» (نسل‌کشی یا نابودی دسته‌جمعی یهودیان)، اردوگاه‌های مرگ را در لهستان که دارای بیشترین جمعیت یهودی بود دایر کردند. اردوگاه‌های مرگ برای کشتارهای گسترده و کارآمد طراحی شده بودند. خلمنو، اولین اردوگاه مرگ، در دسامبر ١٩۴١ افتتاح شد. در این اردوگاه، یهودیان و کولی‌ها در کامیون‌های سیار گاز به قتل می‌رسیدند. در ١٩۴٢ نازی‌ها اردوگاه‌های مرگ بلزک، سوبیبور و تربلینکا را به منظور کشتارهای سازمان‌یافته یهودیان درفرمانداری کل لهستان (منطقه‌ای در لهستان اشغالی) دایر کردند.
نازی‌ها برای افزایش شمار کشتارها به ایجاد اتاق‌های گاز پرداختند. اردوگاه مرگ برکناو، واقع در مجتمع اردوگاه آشویتس، چهار اتاق گاز داشت. برآورد شده در دوران اوج تبعید به این اردوگاه، هر روز تعداد ٨ هزار یهودی با گاز به قتل می رسیدند.
یهودیان ساکن سرزمین‌های تحت اشغال نازی‌ها، در مسیر منتهی به مراکز کشتار در لهستان اشغالی ابتدا به اردوگاه های موقت، مانند وستربورک (Westerbork) در هلند یا درنسی (Drancy) در فرانسه فرستاده می شدند. اردوگاه‌های موقت معمولاً آخرین توقف قبل از تبعید به یک کشتارگاه بودند. مارک روته، نخست وزیر هلند روز یکشنبه ۲۶ ژانویه / ۶ بهمن رسماً بابت رفتار دولت این کشور با یهودیان در جریان جنگ جهانی دوم عذرخواهی کرد. او گفت:
«اکنون که آخرین بازماندگان همچنان در میان ما هستند به نام دولت [هلند] بابت اقدام های مقامات وقت عذرخواهی می‌کنم.»
مارک روته در بخش دیگری از سخنانش گفت:
«من در حالی عذرخواهی می‌کنم که می‌دانم توصیف رویدادی به عظمت و هولناکی هولوکاست با واژه‌ها، امری غیرممکن است.»
حدود ۱۰۲ هزار نفر از یهودیان هلند در جریان جنگ جهانی دوم به اردوگاه‌های آلمان نازی فرستاده شدند و در آنجا کشته شدند. تعداد یهودیان هلند پیش از هولوکاست ۱۴۰ هزار نفر بود.
یک نظرسنجی صورت‌گرفته از سوی شبکه سی‌ان‌ان آمریکا در سال ۲۰۱۸ نشان داد که ۷۳ سال پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از اروپایی‌ها نمی‌دانند در آن زمان چه اتفاقی رخ داده است.
از هر سه نفری که به این نظرسنجی پاسخ داده‌اند یک نفر گفته است که یا چیزی درباره هولوکاست نمی‌داند و یا کم می‌داند. یک نفر از ۲۰ نفر شرکت‌کننده در این نظرسنجی نیز گفته‌اند که تاکنون در این‌باره هیچ نشنیده‌اند. شمار کسانی که در این نظرسنجی شرکت کردند ۷ هزار نفر از کشورهای آلمان، اتریش، فرانسه، بریتانیا، مجارستان، لهستان و سوئد بودند.
