عرصه سوم-هومن عسکری: اگر در حال بازدید از این وب سایت و خواندن نوشته حاضر هستید، به احتمال قوی یا در زمره کنشگران و فعالان حوزه جامعه مدنی به شمار می آیید و یا اینکه درنظردارید به آنها بپبوندید. اما چه درزمینه جامعه مدنی تجربه عملی داشته ویا نداشته باشید، خواندن این متن شما را با اطلاعات اولیه در زمینه جامعه مدنی و کنشگری آشنا خواهد ساخت. با این هدف که تعاریف عملی را در اختیار شما بگذارد. پس اگر خود را درمیان میلیونها انسانی می‌بینید که در سراسر جهان مصمم هستند که در جامعه خود تاثیرگذار باشند، لطفا قلم و کاغذ خود را آماده کنید.
پیش از کاوش در معنای «کنشگری جامعه مدنی»، نخست ببینیم تعریفمان از «جامعه مدنی» چیست
جامعه مدنی
به نوشته جفری سیالکساندر یکی از اندیشمندانی که به ما دردرک بهتر مفهوم کمابیش نظری جامعه مدنی کمک کرد، تلقی نوین از جامعه مدنی، با بار معنایی مثبت، در قرن هجدهم میلادی شکل گرفت.امانوئل کانت، فیلسوف سرشناس، نیز چنین جامعه ای را «جامعه شهرنشینان» توصیف کرد. بعدها هم بسیاری نظراتی پیچیده را، به مرور زمان، به تعاریف پرشمار موجود از جامعه مدنی افزودند و بر مبنای یکی از جدیدترین تعاریف، جامعه مدنی «نوعی پیکره بندی اجتماعی است که در آن جامعه متمایز از دولت عمل می کند، مستقل از آن رشد می کند و در سطوح فردی و جمعی، به شکلی مستمر، آگاهیش نسبت به این استقلال افزایش می یابد.» این همه را می توان به شکل زیر ساده کرد:
«جامعه ای فعال که در آن شهروندان اختیار امور مربوط به اجتماع، محله، حقوق خود و مسائلی ازین قبیل را به شیوه ای «مدنی» در دستان خود می گیرند. این فعالیت ها ممکن است شامل راه اندازی تشکل، باشگاه، سازمان، ایجاد شبکه و اطلاع رسانی درباره مسائل مورد نظر باشند».
در طول سالیان اخیر نیز، مفهوم جامعه مدنی در رابطه با «دموکراتیزه کردن» جوامع بر سر زبانها افتاده است. دراین گونه تفکر، میان کنشگری جامعه مدنی و روند حرکت جوامع به سوی دموکراسی، رابطه ای قوی وجود دارد. با این همه این نکته را نیز باید خاطرنشان ساخت که بررسی های موردی اخیر (به ویژه در جهان عرب) نشان داده اند که نهادینه شدن دموکراسی صرفاً با کنشگری جامعه مدنی انجام پذیر نیست. در این میان دو عامل اصلی که در کنار کنشگری جامعه مدنی نقشی اساسی در روند فوق دارند عبارتند از عوامل «قانونگذاری» و «اجرایی». این دسته عوامل در جوامع بسته ترو دارای مکانیسم های نظارتی و قیمومیتی ایستای دولتی، به طور معمول موانعی محدودیت زا و یا، در بهترین حالت، کاهنده سرعت روند دموکراتیزه شدن جوامع هستند. بدین ترتیب، نخستین درسی که به عنوان یک کنشگر باید فرا گرفت آن است که انتظار نداشته باشید کوشش هایتان، هر چند مهم و تأثیرگذار، یک شبه نتیجه دهند. در این راه صبور بودن را هم باید آموخت.
وظایف کنشگران
اما با این مقدمه گذرا درباره «جامعه مدنی»، اکنون به سراغ مبحث اصلی این نوشتار می‌رویم تا ببینیم به چه کسی می توان لفظ «کنشگر جامعه مدنی» را اطلاق کرد. درفهرست عملی زیر دستورالعمل «آماده کردن» یک کنشگر حوزه جامعه مدنی را ملاحظه می کنید:
1) اطلاعات لازم را جمع کنید: کنشگری بدون داشتن حداقل اطلاعات درباره جوانب وابعاد مختلف اهدافتان،معنا ومفهوم چندانی نخواهد داشت. اخبارمحل زندگیتان را دنبال کنید، تلاش کنید با تاریخچه جنبشی که در آن زمینه فعالیت می کنید آشنایی پیدا کنید. با مردم مختلف صحبت کنید و به حرفهایشان گوش کنید، ببینید آیا کسی پیش از شما در این مورد کاری انجام داده است.
2) دیگران را بیابید: به محض اینکه گام نخست را برداشتید، تلاش کنید اشخاصی که در گذشته اقداماتی مشابه انجام داده‌اند را بیابید. برای نمونه، به یک مثال در زمینه محیط زیست توجه کنید: فرض کنید هدف شما جمع آوری زباله از کنار رودخانه ای خاص است. تلاش کنید افرادی با دغدغه های مشترک را از طریق رسانه های اجتماعی، درمحله تان، یا از طریق جستجوی آنها به طرق دیگر بیابید. گاهی پیدا کردن یک حلقه ارتباطی شما را به یک شبکه کامل دیگر متصل می کند. همین امر می تواند انگیزه ای فراتر برای شما باشد تا درمراحل اولیه، وظایف خود را به دقت و به صورت کامل انجام دهید.
3)شبکه اجتماعی خود را گسترش دهید: معمولاً فکر می کنیم که کنشگری را می توان با یک نفر شروع کرد و ادامه داد؛ با این وجود می بایست یادآور شویم که کنشگران جامعه مدنی در فعالیت های خود نیازمند شور و مشورت با دیگران هستند؛ این فعالان فرض می کنند که به محض مساعد بودن اوضاع اقدام به گسترش شبکه خود خواهند کرد. هرچه دامنه فعالیت شبکه اولیه افزایش یابد ، کنشگری شما از دید اجتماعی مدنی تر خواهد بود.
4) اطلاع رسانی کنید: به عنوان یک کنشگر جامعه مدنی، این امر باید هدف اصلی شما تلقی شود. شیوه های انجام این کار هم در مکان های مختلف و زمان های گوناگون متفاوت است، اما در واقع این تشخیص برعهده شما است که راههایی را برگزینید که عموم افراد جامعه تان آن را رفتاری «مدنی» بدانند و، به قول نیل ال وایتهد، از صاحب نظران این عرصه، قدرت انتخاب کسی را تنزل ندهد یا به آزادیش خللی وارد نکند.
5) اقدامات را به شکل «جمعی» انجام دهید: جامعه مدنی حول محور موضوعاتی مانند فعالیت های داوطلبانه و مشارکت مردمی در مقابل اجبار و محرومیت شکل گرفته است. مخاطبان کنشگر مدنی باید کسانی باشند که به اصول اولیه جامعه مدنی احترام می گذارند. او با همکاری آنها فعالیت هایش رابه پیش می برد.
6)به پخش پیامها اقدام کنید: کنشگران با تجربه راه نشر پیام خود به همتایان و رساندنش به مجاری تخصصی رسانه ای را پیدا می کنند. خبر خوب برای کنشگران مدنی آن است که به رغم تمامی دغدغه های موجود، این مسئله هرگز به اندازه امروز آسان نبوده است. جنبش های جدید مانند «بهار عربی» و «جنبش سبز» در ایران مثالهای بسیار خوبی از کنشگری امروزی و خبررسانی شهروندان از خیابان های قاهره، دمشق و تهران هستند که با کمک آنها تقریباً همزمان با وقوع حوادث خبرها بلافاصله در سراسر جهان پخش شدند.
7) استقلال تان را حفظ کنید : یک کنشگر جامعه مدنی به استقلال فکری و عملی معتقد است. انجمن ها و شبکه‌های مردمی باید مستقل از منابع قدرت، قیمومیت دولتی و خصوصی عمل کنند.
8) منابع مالی را تأمین کنید: فعالیت مدنی هزینه دارد. شاید این نکته خیلی ساده، اما جنجالی، مهم ترین بخش از فهرست دستورالعمل حاضر باشد، از آنجایی که بحث و جدل درباره مکانیسم ها و تأثیرات نهایی تأمین منابع مالی و پشتیبانی از کنشگران هم چنان ادامه دارد. به خاطر داشته باشید که هر کس یا هرچه منبع مالی شما به حساب آید، باید حائز دو شرط زیر باشد:
الف) واضح است که باید، همانطور که پیشتر ذکر شد، با اصل مدنیت هماهنگی داشته باشد. ب) تأمین منابع مالی کنشگران نباید به هیچ وجه دربرگیرنده هرگونه تعهدی برای آنها یا برنامه شان باشد. استقلال یک کنشگر قابل مصالحه نیست.
