از اواسط دهه هشتاد میلادی، ایران نیز مانند بسیاری از کشورها، با مشکل روزافزون خیل شهروندانی که دچار سندروم نقص ایمنی اكتسابی (ایدز) هستند، مواجه بوده است. عرصه سوم در نظر دارد طی سلسله مقالاتی به معرفی و بررسی روش هایی بپردازد که سازمان های مردم نهاد و کنشگران مدنی در جهان با استفاده از آنها توانسته اند ازافزایش تعداد بیماران جلوگیری کنند. و یا از طریق همکاری با دولت ها درجهت اصلاح قوانین و سیاست ها گام برداشته اند. در مقاله حاضر که نخستین نوشتارازاین سری است، به ارائه خلاصه سوابق ومیزان شیوع ایدز در جهان و ایران می پردازیم.
ایدز در جهان
بیماری ایدزدراثر ابتلا به ویروس اچ آی وی که سیستم ایمنی بدن انسان را مختل و به تحلیل می برد، بروز می کند. یعنی اساساٌ میزان ظرفیت و توانایی بدن فرد را در مقابله با بیماری ها کاهش می دهد. به بیان ساده تر ایدز را می توان به عاملی تشبیه کرد که دیوار، سقف خانه و حریم امن شما را ازمیان برمی دارد. در چنین حالتی خواهید توانست کماکان به زندگی درون خانه ادامه دهید، اما هربار که باران بگیرد، آب همه جا را فرا خواهد گرفت. دراین مرحله از بیماری، ایدز کاملا درمان ناپذیرنیست، اما می‌توان آن را کنترل کرد. زمانی که فرد به این ویروس آلوده شد، مجموعه ای ازچندین دارو برای تقویت سیستم ایمنی بدن مورد نیاز خواهد بود.
گمانه زنی ها حاکی از آن اند که ویروس: «اچ آی وی»، حدود 100 سال پیش در آفریقای غربی به وجود آمده است. این ویروس از نوع دیگری موسوم به «ویروس نقص سیستم ایمنی میمونی» (اس آی وی)، به وجود آمده است. «اس آی وی» انواع میمون ها را بیمارمی کند. احتمال دارد که زمانی «اس آی وی» از میمون ها به انسان منتقل شده باشد. پژوهش های جدید امکان سرایت این ویروس را از طریق انتقال خون میمون های بیمار به حامل انسانی مطرح می کنند.
در سال 2009، سازمان بهداشت جهانی برآورد کرد که بیش از 33 میلیون نفردردنیا دچار ویروس اچ آی وی بوده و تعداد تقریبی 2.7 میلیون نفر سالیانه به این ویروس آلوده می شوند. درفاصله زمانی یک ساله این ویروس مهلک دو میلیون نفر را نیز به کام مرگ می کشاند. تقریباً سه چهارم افراد مبتلا به اچ آی وی، در منطقه تحتانی « صحرا» در قاره آفریقا زندگی می کنند. بنابراعلام برنامه ایدز سازمان ملل متحد (UNAIDS)، بیش از 25 میلیون نفر از زمان شناسایی بیماری جان خود را در پی ابتلا به این بیماری از دست داده اند.
ایدز در ایران
ایران یکی از کشورهایی است که با در نظر گرفتن مساحت اش شیوع ایدز درآن چندان گسترده نیست. یکی از دلایل این امر آن است که اکثریت جامعه ایران را مسلمانان تشکیل می دهند. در نتیجه، آمارختنه پسران در مملکت بالاست. بر پایه برخی تحقیق ها ختنه به میزان چشمگیری میزان ابتلا به ایدز از طریق آمیزش جنسی را کاهش می دهد. با این وجود، ظرف چند دهه اخیر آمار آلودگی به اچ آی وی در ایران به سرعت افزایش یافته است. ایدز از راههای دیگری به جز آمیزش جنسی نیز منتقل می شود، ازجمله انتقال خون، استفاده از سرنگ هایی که پیشتر توسط یک حامل ویروس مصرف شده اند، و همچنین ازطریق انتقال ویروس بیماری از مادر به نوزاد.
گزارشی از برنامه توسعه سازمان ملل در ایران که در سال جاری منتشر شد، این نظریه را ارائه می دهد که ایدز در دو نوبت به ایران وارد شد. موج نخست دراواسط دهه هشتاد میلادی بود. بر اساس این گزارش پخش ویروس بیشتر از طریق انتقال خون آلوده بود. موج دوم شیوع ایدز درزندان ها به علت عدم رفتارهای آگاهانه و پیشگیرانه شکل گرفت. اگر چه در چند سال گذشته، استفاده از مواد مخدر سبب افزایش تعداد مبتلایان به این بیماری وهم باعث پیچیده تر شدن مسئله شده است. تقریباً 2.8% ازجمعیت ایران به مواد مخدر اعتیاد دارند.
داده های اطلاعاتی برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) بار دیگر حاکی از رشد تعداد موارد ابتلا به ایدز در ایران است:
بنابر نتایج تخمینی آماری که در سال 2009 انجام شد، شمار تقریبی ابتلا به اچ آی وی 83000 مورد ذکر شده، مجموع موارد گزارش شده ایدز در ایران 21435 مورد بوده اند. 3763 نفرنیز دراثر این بیماری فوت کرده اند، از شمارکل ذکر شده، 92.4% مذکر بوده اند، گروه سنی 34-25 سال بزرگترین درصد این موارد را تشکیل می دهند (46.6%) و به دنبال این گروه سنی 44-35 ساله ها قرار دارند با 27.3%. در 19.3% موارد، وسیله انتقال بیماری مشخص نیست، گسترش بیماری از طریق انتقال خون آلوده ومشتقات آن و انتقال بیماری از مادر به نوزاد به ترتیب 1.1% و 0.6% موارد را در بر می گیرند. در میان آن دسته از بیماران که به دلیل استفاده از مواد مخدر آلوده شده اند،98.9% مذکر بوده اند. در حالی که 55% شمار مبتلایان ناشی از آمیزش جنسی را زنان تشکیل می دهند.
دربخش دیگری از این گزارش می‌خوانیم که:
هم اکنون نگرانی فزاینده ای مبنی برورود موج سوم شیوع ایدزدرایران وجود دارد. موجی که ناشی ازعدم مراقبت و پیشگیری از بیماری دررفتار جنسی افراد است. درگذشته، شمارموارد جدید آلودگی که دراثر آمیزش جنسی رقم می خورد در حدود 8-5% کمابیش تثبیت شده بود، درحالیکه در ژوئن سال گذشته، این رقم به 9.1% رسید. اطلاعات منتشرشده توسط برنامه توسعه سازمان ملل که یکی از جامع ترین منابع این حوزه به شمار می‌آید، موارد حائز اهمیت زیر را نیز مطرح می کند:
1)مردان اغلب ازطریق استفاده از مواد مخدر آلوده می شوند. بیشترین سهم را هم گروه سنی 34-25 تشکیل می‌دهند.
2) تقریباً تمامی قربانیان انتقال اچ آی وی از طریق مصرف مواد مخدر مرد بوده اند.
3) ارقام درمیان زنان و مردان کمابیش مشابه هستند. اما میزان ابتلای زنان به بیماری دراثرآمیزش جنسی کمی بیش از مردان است.
آگاهی از شیوه هایی که ایدز بدان وسیله پخش می شود، به علاوه کمپین هایی که تمرکز خود را برروی آگاهی بخشی درباره رفتارهای غیر بهداشتی وموثر در پخش بیماری قرارداده اند، هر دو برای پیشگیری از موج سوم شیوع ایدزدرایران ضروری هستند.
درمقاله بعدی به سازمان هایی خواهیم پرداخت که فعالیت های خود را بر درمان ایدز و آگاهی بخشی درباره بیماری اختصاص داده اند.
