عرصه سوم: پس از سال‌ها تلاش برای کنترل جمعیت در ایران، اکنون سیاست ازدیاد جمعیت در دستور کار قرار گرفته است. اما دلیل آن چیست و چه کسانی در راس این سیاست قرار گرفته‌اند و واکنش جامعه مدنی به آن چه بوده است؟
مجلس شورای اسلامی، یک فوریت از طرحی را به تصویب رسانده است که در صورت تصویب کامل، تبلیغ برای کاهش فرزند و همچنین عقیم‌سازی در ایران مجازات خواهد داشت و کمک به سقط جنین نیز با مجازات حبس «دو تا پنج سال» روبه‌رو خواهد شد.
این طرح چهار ماده دارد و ماده یک آن “همه اقدامات راجع به سقط جنین، عقیم‌سازی مانند وازکتومی، توبکتومی و هرگونه تبلیغات راجع به تحدید موالید و کاهش فرزندآوری را ممنوع دانسته و افزوده که مرتکب آن به مجازات مندرج در ماده ۶۲۴ قانون اسلامی محکوم خواهد شد.”
از سوی دیگر برخی شخصیت‌های مذهبی از جمله مراجع تقلید نزدیک به حکومت و روحانیون حکومتی نیز با این سیاست هم‌صدا شده‌اند. آیت‌الله مکارم شیرازی خواسته است جلوگیری از بارداری جرمی قابل تعقیب شود. یک روحانی دیگر در یک برنامه زنده تلویزیونی از مردم خواسته تا “عملیات ۵ فرزندی ۸ فرزندی ۱۲ فرزند یا ۱۴ فرزندی را کلید بزنند.”
بر اساس تازه‌ترین اخبار، دستورالعمل‌های تازه‌ای نیز برای ممنوع ساختن جلوگیری از بارداری و لوازم آن از یک سو و تشویق مردم به داشتن فرزند بیشتر صادر شده است. یک دارو ساز در تهران در این زمینه به عرصه سوم گفته است: “داروهای ضد بارداری که پیشتر در مراکز درمانی شهرستانها به صورت رایگان توزیع می‌شده دیگر توزیع نمی‌شود. به باور این داروساز چنانچه این روند ادامه یابد به افزایش قیمت این محصولات و حتی نایاب شدن آن منجر خواهد شد.”
سیاست ازدیاد جمعیت پس از روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد کلید خورد. محمود احمدي نژاد در یک گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با شبکه اول سیما از افزایش جمعیت و تعدد فرزندان دفاع کرد. وي با اشاره به طرح دولت برای اعطای یک میلیون تومان و ماهیانه صد هزار تومان برای متولدین سال 98 به بحث جمعیت پرداخت و گفت که قابلیت داشتن جمعیت بیشتر را داریم.
اما نقطه شروع اجرای این سیاست سخنان دو سال گذشته آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی بود که در خراسان شمالی سیاست تنظیم خانواده را اشتباهی بزرگ خواند و خود را نیز در اجرای این سیاست مقصر دانست. او اخیرا نیز از این سیاست دفاع کرده و گفته است: “در صورت استمرار سیاست‌ها و اقدامات نادرستی که منجر به تحدید نسل و کاهش شدید جمعیت جوان کشور در طول سال های آینده خواهد شد، دچار ضربه بسیار بزرگی بنام ‘سالمندی عمومی’ خواهیم شد.”
دلیل اجرای این سیاست از زاویه مسئولان جمهوری اسلامی همانگونه که از اظهارات آنان بر می‌آید نگرانی از رشد منفی و پیر شدن جامعه است.سیاستی که به باور برخی کارشناسان برخلاف توسعه پایدار است. تارنمای پزشکان بدون مرز در مطالعه‌ای در این زمینه به رابطه فقر و افزایش جمعیت پرداخته و نوشته است: “فقر به معنای نداشتن ضروریات مادی زندگی است و حدود یک میلیون نفر از مردم جهان در فقر مطلق بسر می برند و از داشتن اساسی ترین ضروریات محروم می باشند . به گفته کارشناسان ، فقیر کسی است که یک سوم درآمد خالصش ( بدون مالیات ) در یک خانواده ۳ نفر بیشتر ، صرف تهیه غذا گردد.”
این مطالعه همچنین به خطرات افزایش جمعیت بر سلامت زنان اشاره کرده و افزوده است: “حاملگی‌ها و زایمان‌های پی در پی سلامت مادر و طفل را به خطر می اندازد. بُعد بزرگ خانوار ، فاصله کوتاه بین آبستنی‌ها و از شیر گرفتن ناگهانی و بی موقع کودک توأم با مسائل گوناگون نظیر تشویش و فشارهای روحی مادر ، عدم سازش در زندگی به دلیل نگرانی زن از حاملگی مجدد ، مشکلات ناشی از زایمان ، کمبودها و نارسائیهای عاطفی دوران کودکی و بالاخره فرسودگی و خستگی والدین از کار و زحمت برای تأمین معاش خانواده بزرگترین عامل در بروز بیماری‌های جسمی و روانی به شمار رفته و موجب افزایش درجات احتمالی مرگ و میر می شود.”
مدیر یک سازمان مردم نهاد در تهران نیز که در زمینه حمایت از مادران آسیب دیده فعالیت دارد می‌گوید محدودیت‌های ایجاد شده در ارائه وسایل پیشگیری از بارداری، مانند کاندوم و قرص‌های ضد بارداری در خانه‌های بهداشت، سبب شده است تا شمار نوزادانی که به بهزیستی سپرده شده یا به باندهای بزهکاری فروخته می‌شوند، افزایش پیدا کند.
به گفته زهرا رحیمی مدیرعامل جمعیت امام علی،محدودیت در دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری سبب فرزندآوری زیاد میان زنان کارتن‌خواب و معتاد می‌شود و در نتیجه میزان کودکان بهزیستی و فروخته شده به باندهای خلاف کار نیز افزایش می‌یابد.
از سوی دیگر جامعه ایرانی نیز برخلاف سیاست‌های دستوری جمهوری اسلامی تمایل به تعدد فرزند ندارد. این موضوعی است که به نظر می‌رسد برخی از مسئولان جمهوری اسلامی را بشدت نگران کرده است.
بر اساس یک تحقیق که از سوی یک پژوهشکده انجام شده است. نيمي از زوج هاي تهراني تنها يك فرزند مي خواهند. نتايج تحقيقي كه از سوي مركز مطالعات و پژوهش هاي جمعيتي آسيا و اقيانوسيه درباره تك فرزندي در استان تهران صورت گرفته است نشان می‌دهد حدود 39 درصد از زنان و مردان در شرف ازدواج، فقط يك فرزند را ايده آل دانسته يا ترجيح مي دهند ولي درصد بيشتري، يعني 8/45 درصد قصد تك فرزندي دارند.
پژوهش دیگری نیز در اين زمينه از سوي موسسه مطالعات و مديريت جامع تخصصي جمعيت كشور با جامعه آماري بيش از 1700 نفر در مجموع در سال 91 توسط دكتر فريده خلج آبادي فراهاني صورت گرفته نشان می‌دهد سن، نگراني‌هاي اجتماعي فرزند پروري، فردگرايي، ترس از مشكلات، آرمان گرايي و نگرش هاي جنسيتي تساوي‌طلبانه از جمله عواملي هستند كه در قصد افراد در شرف ازدواج براي داشتن تنها يك فرزند تاثيرگذار بوده است.
در مجموع می‌توان نتیجه گرفت آن‌چه مسئولان ارشد کشور و همچنین رهبران مذهبی خواهان اجرای آن هستند، طرح ناپخته‌ای است که بر اساس تحقیقات صورت گرفته نه تنها منجر به از افزایش جمعیت نخواهد شد، بلکه تنها خطر افزایش بیماری‌های جنسی و مقاربتی، تهدید سلامت زنان و افزایش آمار کودکان بی‌سرپرست را افزایش خواهد داد.
